Get Adobe Flash player

Eksperyment na lekcjach przyrody

 

Program zajęć z przyrody, z wykorzystaniem metody eksperymentu opracowany w ramach projektu pn. „Czym skorupka za młodu – uczniowie z 13 szkół kształcenia podstawowego Włocławka podnoszą swoje kompetencje” współfinansowanego przez Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020-RPKP.10.02.02,
nr projektu: EF-III.432.558.2016.

 

 EKSPERYMENT NA LEKCJACH PRZYRODY – PROGRAM i scenariusze – plik do pobrania

 

EKSPERYMENT NA LEKCJACH PRZYRODY

 

Wstęp

Specyfiką przedmiotów przyrodniczych jest wykorzystanie eksperymentów i obserwacji. Uczniowie przeprowadzając eksperymenty  i obserwacje zaznajamiają się  z metodologią nauk przyrodniczych.

Poznanie i stosowanie w praktyce podczas eksperymentów i obserwacji  metody naukowej ma zasadnicze znaczenie w zdobywaniu wiedzy na każdym etapie edukacyjnym. Podstawowe założenia metody naukowej można wykorzystać do nauczania – uczenia się na przyrodzie  w szkole podstawowej.

 Obserwacje przyrodnicze to zamierzone postrzeganie badanych obiektów w środowisku naturalnym lub warunkach laboratoryjnych. Eksperyment polega na wywoływaniu lub tylko zmianie badanych procesów przez wprowadzenie do nich określonego czynnika i obserwowaniu zmian zachodzących pod jego wpływem.

Celem obserwacji i eksperymentów jest kształtowanie u uczniów postawy  badawczej     i poszukującej.

Prowadzenie obserwacji i przeprowadzanie eksperymentów na lekcjach przyrody pozwala stawiać ambitne cele zarówno dla ucznia jak i dla nauczyciela.

Realizowane mogą być wówczas:

a) cele poznawcze – budzenie zainteresowań naukowych, nauka samodzielnego myślenia      i wyciągania wniosków, zapoznanie z metodami i formami pracy badawczej,             

b) cele kształcące – wyrabianie umiejętności prowadzenia dyskusji, przedstawiania swoich racji popartych własnymi doświadczeniami, korzystanie z różnej dokumentacji zapisu wniosków z doświadczeń lub eksperymentów, rozwiązywania problemów, samodzielnego uczenia się,,

c) cele wychowawcze – stwarzanie okazji do lepszego poznania siebie, swoich możliwości, wyrabianie wytrwałości w dążeniu do celu , nawiązywanie przyjaźni między uczestnikami ćwiczeń opartej na wspólnych zainteresowaniach i dążeniach , utrwalanie pozytywnych cech charakteru takich jak: pracowitość, systematyczność, spostrzegawczość, dokładność.

 

Podczas pracy metodą naukową u uczniów kształtujemy umiejętności kluczowe niezbędne   w funkcjonowaniu we współczesnym społeczeństwie.

Dzięki eksperymentowaniu uczeń zostaje lepiej przygotowany do startu w kolejnych etapach

nauczania. Poprzez rozwijaną umiejętność właściwej organizacji pracy przy wykonywaniu eksperymentów uczy się odpowiedniego przygotowania zawodowego.

Uczeń w procesie dydaktyczno-wychowawczym na lekcjach przyrody  ma odkrywać i badać, ma być więc „badaczem”, niezależnie od tego, jaki będzie w przyszłości wykonywał zawód.

Program skierowany jest do uczniów klasy 5 i 6 szkoły podstawowej.

Treści zawarte w programie dotyczą wybranych zagadnień z przedmiotu przyroda  i są zgodne z podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej.

Zajęcia odbywać się będą w międzyszkolnej pracowni przyrodniczej wyposażonej
w niezbędne pomoce dydaktyczne do prowadzenia zajęć.

 

2.CEL OGÓLNY:

Podniesienie kompetencji kluczowych uczniów w obszarze przyrodniczym poprzez stosowanie na zajęciach eksperymentów i obserwacji, wdrażanie postaw badawczych
u uczniów.

Cele szczegółowe:

  • wdrażanie uczniów do pracy metodą naukową,

  • kształcenie i doskonalenie umiejętności:

  • planowania, prowadzenia i dokumentowania eksperymentów i obserwacji,

  • wyciągania i formułowania wniosków z prowadzonych badań,

  • określania problemu badawczego, hipotezy w eksperymencie,

  • bezpiecznego posługiwania się sprzętem laboratoryjnym,

  • korzystania z różnych źródeł informacji,

  • prowadzenie eksperymentów i obserwacji zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego,

  • korzystanie z pracowni przyrodniczej,

  • doskonalenie kompetencji kluczowych uczniów np. umiejętności pracy zespołowej uczniów, umiejętności uczenia się, podstawowych kompetencji naukowo-technicznych.

 

3.Procedury osiągania celów

Metody i formy pracy

                Metody nauczania to sposoby pracy nauczyciela z uczniem, które umożliwiają uczniom przyswojenie  sobie wiadomości, umiejętności i nawyków, a także rozwój ich możliwości poznawczych oraz wzbudzanie zainteresowań.

Stosując odpowiednio dobrane metody pracy uczymy efektywnie i stymulujemy motywację
do nauki oraz podnosimy kompetencje uczniów.

Na zajęciach uczniowie pracują indywidualnie lub zespołowo  – w parach czy grupach.

W realizacji programu proponuje się wykorzystanie następujących metod nauczania.

Metody podające:

  • pogadanka,

  • wykład,

  • praca z tekstem źródłowym,

  • praca z książką, atlasem, przewodnikiem.

Metody aktywizujące – grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego. Praca tymi metodami  prowadzi do twórczych rozwiązań, zwiększa atrakcyjność zajęć , zaangażowanie ucznia
w proces dydaktyczny i jest zgodna z neuronaukami.

Do metod tych zaliczmy między innymi:

  • piramidę priorytetów

  • poker kryterialny

  • drzewo decyzyjne

  • metodę stacyjną

  • stoliki eksperckie

  • projekt edukacyjny

 

 Metodami pracy szczególnie zalecanymi   na przyrodzie są metody praktyczne :

  • obserwacja

  • eksperyment (doświadczenie)

Stosując na lekcjach  obserwacje i eksperymenty wykorzystujemy metodę naukową..

Metoda naukowa jest to sposób badawczego dotarcia i sformułowania prawdziwego opisu zjawiska. Nie ma jednej ustalonej recepty na posługiwanie się metodą naukową.

Dobrze jest zaczynać od pytań wynikających z krytycznej analizy dostępnych danych źródłowych (w tym statystycznych), albo też z obserwacji i analizy wyników przeprowadzonych doświadczeń.

W przypadku obserwacji im jest ich więcej i im bardziej są różnorodne, tym lepiej. Nim przystąpimy do poszukiwania odpowiedzi, należy sprawdzić, czy danego zjawiska ktoś już nie zbadał.

Podczas prowadzenia badań zgodnie z metodą naukową należy pamiętać, by w kolejnych wariantach danego eksperymentu zmieniać tylko po jednym parametrze, pozostałe zachowywać niezmienne.

Do każdego pomiaru należy ustanowić odpowiednią liczbę i rodzaj warunków kontrolnych, dzięki którym poznajemy tło przebiegu zjawiska, które badamy. Wszystkie pomiary powtarzamy wielokrotnie.

Na podstawie zgromadzonych wyników można sformułować  problem  badawczy  i postawić  hipotezę.

Etapy przeprowadzania eksperymentu/obserwacji  metodą naukową:

  1. Sformułowanie problemu badawczego.

  2. Postawienie hipotezy.

  3. Określenie warunków eksperymentu/obserwacji:

– obiekt badań,

–  sprzęt i szkło laboratoryjne. 

  1. Określenie próby badawczej.

5.Określenie  próby  kontrolnej.

  1. Dokumentowanie wyników eksperymentu/obserwacji.

 (tabela obserwacji, wykresy, diagramy).

  1. Analiza wyników.

  2. Wnioskowanie i weryfikacja hipotezy.

 

  1. Środki dydaktyczne

Sprzęt zgromadzony w międzyszkolnej pracowni przyrodniczej niezbędny do  przeprowadzania eksperymentów/obserwacji metodą naukową:

  • przyrządy i urządzenia do obserwacji (lupy, pudełka do obserwacji, lornetki, teleskop, mikroskopy),

  • preparaty biologiczne do obserwacji mikroskopowych,

  • przyrządy do pomiarów i wykonywania eksperymentów (termometry, wagi, taśmy miernicze, siłomierz i inne),

  • sprzęt laboratoryjny i odczynniki chemiczne,

  • sprzęt ochronny,

  • globusy, mapy, plansze,

  • atlasy, przewodniki.

 

 

 

  1. Treści kształcenia

Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej

Wymaganie 5  – Człowiek  a środowisko

8 godzin dydaktycznych

Treści kształcenia

Zagrożenia środowiska przyrodniczego. Monitoring stanu środowiska. Wpływ środowiska na zdrowie człowieka. Wpływ człowieka na środowisko. Prowadzenie obserwacji i prostych doświadczeń wykazujących zanieczyszczenie najbliższego środowiska.

Wiadomości

Uczeń:

  • wymienia źródła zagrożeń środowiska przyrodniczego,

  • podaje przykłady wpływu środowiska na zdrowie człowieka,

  • podaje przykłady wpływu człowieka na środowisko,

  • określa stan zanieczyszczenia najbliższej okolicy,

  • określa wpływ zanieczyszczeń środowiska na organizmy.

 

Umiejętności

Uczeń:

  • prowadzi monitoring stanu środowiska najbliższej okolicy,

  • prowadzi obserwacje stanu środowiska najbliższej okolicy,

  • bada stan czystości powietrza, wody i gleby w najbliższej okolicy,

bada i obserwuje wpływ detergentów, zasolenia i nawożenia na funkcjonowanie  roślin.

Cele wychowania:

Uczeń:

  • wykazuje odpowiedzialność za stan środowiska w najbliższej okolicy,

  • potrafi współpracować w grupie,

  • przestrzega zasad bhp podczas zajęć,

Sposoby osiągania celów:

  • pogadanka na temat zagrożeń środowiska i sposobów ochrony,

  • monitoring stanu środowiska w najbliższej okolicy,

  • przygotowanie akcji informacyjnej o stanie środowiska.

Zajęcia terenowe:

  • monitorowanie stanu czystości środowiska w najbliższej okolicy.

Doświadczenia:

  • badanie stanu zapylenia powietrza,

  • badanie stanu czystości wody w zbiornikach,

  • badanie wpływu wody i gleby na papier, folię, metale,

  • badanie wpływu detergentów na życie roślin i zwierząt,

  • badanie nawożenia i zasolenia na wzrost i rozwój roślin.

 

Wymaganie 6  – Właściwości substancji

2 godziny dydaktyczne

Treści kształcenia

Rozszerzalność temperaturowa ciał stałych, cieczy i gazów. Przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał. Substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło. Praktyczne zastosowanie różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku. Substancje kruche, sprężyste i plastyczne. Wpływ czynników zewnętrznych na przedmioty zbudowane          z różnych substancji.

Wiadomości

Uczeń:

  • wymienia substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło,

  • podaje przykłady praktycznego zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku,

  • wymienia przykłady substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,

  • podaje przykłady wpływu czynników zewnętrznych na przedmioty codziennego użytku.

Umiejętności

Uczeń:

  • podaje przykłady rozszerzalności temperaturowej ciał,

  • wskazuje w najbliższym otoczeniu przedmioty wykonane z substancji kruchych, sprężystych  plastycznych,

  • wykazuje wpływ wody, powietrza, temperatury i gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji,

  • podaje sposoby zabezpieczania przedmiotów przed wpływem wody, powietrza  i temperatury.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania doświadczeń,

  • uzasadnia potrzebę zabezpieczania przedmiotów przed wpływem wody, powietrza, temperatury i gleby.

Sposoby osiągania celów

  • obserwacja rozszerzalności temperaturowej ciał stałych, cieczy i gazów,

  • badanie przewodnictwa cieplnego ciał,

  • wskazywanie w najbliższym otoczeniu przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,

  • badanie wpływu czynników zewnętrznych na przedmioty wykonane z różnych substancji.

Doświadczenia:

  • badanie właściwości mechanicznych substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,

  • bada przewodnictwo cieplne różnych materiałów.

 

Wymaganie 7 – Organizm człowieka

4 godziny dydaktyczne

Treści kształcenia

Tlen czynnik niezbędny do spalania. Produkty spalania i pooddychania. Właściwości ogniskujące lupy. Dźwięk – rodzaje  źródeł, rozchodzenie się dźwięku w różnych ośrodkach. Czynniki wpływające na rodzaj dźwięku.

Wiadomości

Uczeń:

  • omawia budowę i podstawowe funkcje układu oddechowego,

  • wymienia zasady higieny układu oddechowego,

  • objaśnia istotę oddychania komórkowego,

  • omawia rolę, jaką odgrywają narządy zmysłów,

  • omawia zasady higieny narządów zmysłów,

  • podaje przykłady zastosowania lupy.

Umiejętności

Uczeń:

  • identyfikuje produkty spalania i oddychania,

  • bada właściwości ogniskujące lupy,

  • wskazuje na planszy dydaktycznej lub modelu położenie poszczególnych układów narządów człowieka,

  • wykazuje rolę układu oddechowego w uzyskiwaniu energii dla organizmu.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania doświadczeń,

  • przestrzega podstawowych zasad higieny poszczególnych układów narządów.

Sposoby osiągania celów

  • wskazywanie na planszach położenia narządów wchodzących w skład poszczególnych układów narządów,

  • prowadzenie prostych doświadczeń i pomiarów,

  • filmy edukacyjne,

  • praca z atlasami anatomicznymi.

Doświadczenia:

  • wykazuje doświadczalnie niezbędność tlenu w procesie spalania,

  • doświadczalnie wykazuje, że produktami spalania i oddychania są dwutlenek węgla i woda,

  • bada rozchodzenie się dźwięku w naprężonej nici,

  • bada bieg równoległej wiązki światła przez lupę.

Wymaganie 9 – Zdrowie i troska o nie

1 godzina dydaktyczna

Treści kształcenia

Negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka.  Bezpieczeństwo w domu i poza domem. Uzależnienia i ich skutki.

Wiadomości

Uczeń:

  • podaje przykłady skutków uzależnień,

  • podaje przykłady miejsc poza domem, w których należy zachować szczególną ostrożność.

Umiejętności

Uczeń:

  • uzasadnia, że uzależnienia mają negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania doświadczeń,

  • prezentuje postawę asertywną.

Sposoby osiągania celów

  • rozmowa na temat uzależnień i ich skutków,

  • projekcje filmów na temat niebezpieczeństw poza domem i skutków uzależnień.

 

Doświadczenia:

  • bada ścinanie się białka jaja kurzego pod wpływem alkoholu

Wymaganie 10 – Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie

5 godzin dydaktycznych

Treści nauczania

Zjawiska elektryczne w przyrodzie. Elektryzowanie się ciał. Przepływ prądu elektrycznego             w wybranych ciałach. Skutki przepływu prądu elektrycznego w domowych urządzeniach elektrycznych. Proste obwody elektryczne. Oszczędzanie energii (racjonalne gospodarowanie energią). Oddziaływania magnetyczne w przyrodzie. Natura zjawisk magnetycznych

Wiadomości

Uczeń:

  • podaje przykłady istnienia pola magnetycznego,

  • podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie,

  • wymienia źródła prądu elektrycznego,

  • podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej.

Umiejętności

Uczeń:

  • wskazuje przykłady oddziaływań magnetycznych w przyrodzie,

  • bada właściwości magnesów,

  • opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych,

  • sprawdza przewodnictwo elektryczne różnych substancji,

  • wyjaśnia zasadę działania kompasu,

  • uzasadnia potrzebę oszczędzania energii,

  • oblicza dzienne, tygodniowe, miesięczne zużycie energii elektrycznej w jego gospodarstwie domowym.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania doświadczeń,

  • stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi,

  • omawia zasady postępowania podczas burzy,

  • oszczędza energie elektryczną.

Sposoby osiągania celów

  • badanie przepływu prądu w prostym obwodzie elektrycznym,

  • badanie przewodnictwa elektrycznego ciał,

  • budowa prostych obwodów elektrycznych,

  • badanie oddziaływania magnesów na siebie.

Doświadczenia:

  • bada oddziaływanie ciał naelektryzowanych przez potarcie, trwałość stanu naelektryzowania izolatorów i przewodników,

  • bada właściwości magnesów i ich oddziaływanie między sobą i na przedmioty wykonane z różnych substancji,

  • bada właściwości przewodzące różnych substancji przy użyciu prostego obwodu elektrycznego,

  • bada magnetyczne i cieplne skutki przepływu prądu,

  • bada wpływ różnych substancji i magnesów na wskazania kompasu.

Wymaganie 14 –  Przemiany substancji

5 godzin dydaktycznych

Treści nauczania

Przemiany odwracalne i nieodwracalne. Rozpuszczalność substancji i czynniki na nie wpływające. Mieszaniny jednorodne i niejednorodne. Sposoby rozdzielania mieszanin. Topnienie, krzepnięcie ,parowanie i skraplanie w życiu codziennym.

Wiadomości

Uczeń:

  • podaje przykłady przemian odwracalnych i nieodwracalnych,

  • wskazuje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,

  • wymienia czynniki wpływające na rozpuszczalność substancji,

  • podaje czynniki wywołujące zmiany stanu skupienia różnych substancji,

  • omawia zjawisko korozji.

Umiejętności

Uczeń:

  • odróżnia pojęcia topnienie i krzepniecie,

  • bada rozpuszczalność różnych substancji,

  • proponuje różne sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,

  • przygotowuje mieszaniny substancji (jednorodne i niejednorodne),

  • rozdziela mieszaniny,

  • przygotowuje roztwory i bada ich właściwości,

  • samodzielne przeprowadzanie doświadczeń.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas prowadzonych doświadczeń,

  • omawia zasady postępowania z nieznanymi substancjami,

  • wyjaśnia, dlaczego należy zabezpieczać metalowe przedmioty pozostające na powietrzu.

Sposoby osiągania celów

  • obserwacja przykładowych mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,

  • badanie fizycznych właściwości wybranych substancji,

  • przygotowywanie i rozdzielanie mieszanin,

  • przygotowywanie roztworów,

  • badanie wpływu różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie,

  • przygotowanie mieszanin,

  • obserwacje korozji gwoździ pod wpływem różnych substancji.

Doświadczenia:

  • wykazuje przemiany odwracalne i nieodwracalne,

  • bada czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji,

  • bada czynniki wywołujące topnienie, krzepnięcie, parowanie i skraplanie,

  • doświadczalnie wykazuje różne sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych.

Wymaganie 15 –   Ruch i siły w przyrodzie

Treści nauczania

Siły tarcia i ich znaczenie. Siły oporu powietrza i wody. Ruch i prędkość. Opór i tarcie                  w życiu codziennym.

Wiadomości

Uczeń:

  • omawia działanie siły tarcia i siły oporu w przyrodzie,

  • operuje pojęciami: ruch, prędkość, droga, czas,

  • wymienia czynniki wpływające na opór i tarcie w różnych środowiskach,

  • podaje przykłady wykorzystywania wiedzy o siłach tarcia w życiu codziennym.

Umiejętności

Uczeń:

  • podaje pozytywne i negatywne przykłady działania sił tarcia,

  • oblicza prędkość, drogę, czas,

  • wyjaśnia wpływ czynników zewnętrznych na opór i tarcie,

  • podaje przykłady czynników zwiększających i zmniejszających siły tarcia,

  • potrafi wykorzystać zdobyta wiedze w życiu codziennym.

Cele wychowawcze

Uczeń:

  • przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas prowadzonych doświadczeń.

Sposoby osiągania celów

  • pokaz działania sił tarcia i oporu oraz sposobów zmniejszania lub zwiększania tarcia i oporu,

  • filmy edukacyjne.

Doświadczenia:

  • badanie siły tarcia i oporu powietrza i wody,

  • badanie czynniki wpływające na zmniejszenie i zwiększenie siły tarcia i oporu.

 

  1. Opis zamierzonych osiągnięć uczniów i sposoby ich kontroli

Różnorodność metod stosowanych podczas sprawdzania osiągnięć uczniów oraz  planowanie sytuacji sprawdzania warunkują obiektywizm, trafność, rzetelność oraz indywidualizację  tego procesu.

Proponowane formy sprawdzania osiągnięć uczniów:

Obserwacja:

  • działań uczniów w klasie, podczas typowej jednostki lekcyjnej oraz podczas zajęć terenowych i wycieczek,

  • pracy z instrukcją,

  • posługiwanie się przyrządami, takimi jak lupa, kompas, lornetka, mikroskop, uzupełnianie kart pracy, czyli sposób dokumentowania działań,

  • współpracy w grupie,

  • dokładności wykonywanych czynności,

  • dbałości o bezpieczeństwo własne i innych.

Rozmowa z uczniami, podczas której nauczyciel uzyskuje informacje zwrotną  na temat rozumienia i poprawnego używania przez uczniów terminów i pojęć przyrodniczych,
ich sposobu myślenia, wnioskowania i uogólniania.

 

Pisemne formy sprawdzania osiągnięć uczniów:

  • sprawdziany przeprowadzane po zrealizowaniu każdego działu,

  • kartkówki,

  • samodzielne wykonywanie ćwiczeń w zeszytach ćwiczeń,

  • udzielanie pisemnej odpowiedzi na pytania zawarte w podręczniku.

Sprawdziany pisemne powinny zawierać zadania o zróżnicowanym poziomie trudności,  podstawowym  – sprawdzającym wiadomości i umiejętności, które są łatwe, przystępne, użyteczne i niezbędne w dalszej nauce przyrody, a na kolejnym etapie edukacyjnym stanowią podstawę treści nauczania z biologii, chemii, fizyki i geografii  i ponadpodstawowym – wymagające od uczniów operowania wiadomościami i umiejętnościami, które są trudniejsze, często teoretyczne, rozwijające umiejętności zarówno przyrodnicze, jak i wchodzące w zakres innych dziedzin wiedzy.  Zadania na sprawdzianach powinny być sklasyfikowane zgodnie z taksonomią celów ABC według: B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1997.

 

  1. Literatura

  • Bolesław Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1997

  • „Tajemnice przyrody” – Program nauczania przyrody w klasach 4–6 SP, Nowa Era

  • Podstawa programowa z komentarzami , Tom 5 Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum , przyroda, geografia, biologia, chemia, fizyka MEN

  • Podręcznik metodyczny „Przyroda w klasie V”, Nowa Era

  • Kupisiewicz Czesław , Podstawy dydaktyki, Warszawa 2005

  • Okoń Wincenty, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003

  • Gwenaelle Aznar , Eksperymenty są super, Wydawnictwo Arkady

  • https://www.google.pl/search?q=metoda+naukowa+na+przyrodzie&ei=Pp4tWqfaKoX9kwXRqqewDQ&start=40&sa=N&biw=1366&bih=613 ( dostęp 17.12.2017r.)

  • http://www.profesor.pl/publikacja,8054,Artykuly,Eksperyment-i-doswiadczenie-w-nauczaniu-przyrody (dostęp 17.12.2017r.)

  • http://www.profesor.pl/publikacja,21696,Referaty,Metody-aktywizujace-w-nauczaniu (dostęp 17.12.2017r.)

Opracowanie:
Ewa Olejnik
nauczyciel konsultant

w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Nauczycieli

we Włocławku

 

 

  1. Przykładowe scenariusze zajęć wytworzone podczas kursu przez uczestniczących w nim nauczycieli.

 

 

Scenariusz zajęć z przyrody dla klasy 5

 

Temat: W krainie białych skał

 

Cel główny: Poznanie cech krajobrazu wyżyny wapiennej oraz powierzchniowych i podziemnych form krasowych; rozpoznawanie skał wapiennych

 

Cele operacyjne:

Poznawcze: uczeń:

  • wie, jakie charakterystyczne cechy wykazują skały wapienne

  • wie, jakie jest pochodzenie skał wapiennych na wyżynie

  • zna formy rzeźby krasowej

  • wie na czym polegają zjawiska krasowe

Kształcące: uczeń:

  • potrafi wyjaśnić, na czym polega proces krasowienia

  • wyróżnia formy rzeźby krasowej

  • potrafi przeprowadzić doświadczenie ukazujące proces krasowienia

Wychowawcze: uczeń:

  • potrafi współpracować w grupie

  • rozwija samodzielne myślenie

Metody: pogadanka, opis, dyskusja, doświadczenia, obserwacja, burza mózgów, mapa myśli

 

Środki dydaktyczne:

  • sprzęt laboratoryjny: zlewki, probówki

  • odczynniki: roztwór wody z octem (2%)

  • odłamek wapienia, kreda, muszelki, skorupki jaj

  • zdjęcia form krasowych

  • mapa hipsometryczna Polski

  • plansza „Zjawiska krasowe”

  • okazy różnych skał, kawałek szkła, kawałek metalu, kawałek plastiku

      

Przebieg zajęć:

I  Faza przygotowawcza:

  • nauczyciel zadaje pytanie: co znaczy powiedzenie „Kropla wody drąży skałę”

    – burza mózgów

  • nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i uświadamia im cele lekcji

  • przed lekcją nauczyciel przygotowuje miejsca pracy dla grup. Dla każdej grupy

    są przygotowane produkty: skorupki jaj, kreda, muszelki, okazy wapieni, roztwór wody z octem, okazy innych skał, karty pracy (załącznik 1). Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy.

 

II  Faza realizacyjna:

  • Określenie położenia Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

  • Mapa myśli – przypomnienie, w jaki sposób powstają skały wapienne, uczniowie oglądają okazy skał i rozpoznają wapień

  • uczniowie w grupach przeprowadzają doświadczenie zgodnie z instrukcją (załącznik 2)

  • uczniowie odczytują swoje obserwacje i wnioski

  • nauczyciel tłumaczy uczniom przebieg procesu krasowienia na podstawie zapisanych przez nich wniosków oraz na podstawie planszy „Zjawiska krasowe” tłumaczy przebieg procesu krasowienia

  • na podstawie zdjęć i opisu uczniowie dzielą formy krasowe na powierzchniowe

    i podziemne

III  Faza podsumowująca:

  • uczniowie w grupach wykonują karty pracy, następnie je odczytują, nauczyciel poprawia ewentualne błędy

  • podsumowanie pracy grup

 

 

Literatura:

  1. „Na tropach przyrody. Podręcznik do przyrody dla klasy 5”, M. Braun, W. Grajkowski, M. Więckowski, wyd. Nowa Era

  2. Hecker „Przyroda to przygoda – eksperymenty małego naukowca”, wyd. BrockHaus

  3. „Fascynujące eksperymenty naukowe”, praca zbiorowa, wyd. Pruszyński Media

 

Scenariusz lekcji przyrody w klasie V

 

Temat: Cechy oddziaływania magnetycznego

 

Cel ogólny: Zbadanie i opisanie cech oddziaływania magnetycznego

 

Cele szczegółowe:

Uczeń:

  • bada wpływ różnych substancji na działanie magnesu

  • bada oddziaływanie magnesu na żelazo i metale nieżelazne

  • wskazuje przykłady zastosowania oddziaływań magnetycznych w życiu codziennym

Metody:

  • badawcze, doświadczenia

  • obserwacje, doświadczenia

  • mapa myśli, burza mózgów

  • słowna, pogadanka, praca z kartą pracy

Formy pracy:

  • praca grupowa

  • praca indywidualna

Środki dydaktyczne:

  • małe i duże magnesy

  • papier, drewno, folia aluminiowa, linijka, szklanka, woda, gwoździe, szpilki, monety

  • karta pracy

 

Przebieg lekcji:

I Faza wprowadzająca

  1. Sprawy organizacyjne:

  • przywitanie z uczniami

  • sprawdzenie listy obecności

  1. Wprowadzenie do tematu nowej lekcji. Omawianie przykładów urządzeń gdzie wykorzystane zostały magnesy (mapa myśli, burza mózgów). Zapisanie tematu lekcji

 

II Faza realizacyjna

  1. Uczniowie wykonują doświadczenie 1. z karty pracy. Badają wpływ magnesów

    na przedmioty wykonane z różnych substancji. Zapisują swoje obserwacje w karcie pracy

  2. Uczniowie wykonują doświadczenie 2. z karty pracy, w którym sprawdzają wpływ różnych substancji na działanie magnesu. Zapisanie celu , obserwacji i wniosków

  3. Nauczyciel przedstawia działanie igły magnetycznej, następnie uczniowie wykonują doświadczenie 3. z karty pracy. Zapisanie celu, obserwacji, wniosków

  4. Uczniowie zastanawiają się w jakim urządzeniu ma zastosowanie igła magnetyczna. Prezentacja działania kompasu

III  Faza podsumowująca.

  1. Uczniowie określają cechy oddziaływania magnetycznego, przypominają przykłady

    z życia i z lekcji ( burza mózgów). Rozwiązują zadanie 4 z karty pracy

  2. Ocena najaktywniejszych uczniów

  3. Ewaluacja lekcji

 

 

Literatura:

  1. „Eksperymenty są super.”- Gwenaelle Aznar. Wydawnictwo Arkady

  2. „Tajemnice przyrody”-Maria Marko-Worłowska , Feliks Szlajfer klasa V, Nowa Era

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Karta pracy

 

Doświadczenie 1.

 

Problem badawczy.

Czy magnes przyciąga różne substancje?

 

Hipoteza.

Magnes przyciąga różne substancje.

 

Instrukcja dla ucznia.

Potrzebne materiały: drewno, plastik, aluminium, szkło, papier, stal.

 

Przebieg doświadczenia.

Zbliż magnes do przygotowanych substancji: drewna, plastiku, aluminium, szkła, papieru, stali. Sprawdź jak oddziałuje magnes na te przedmioty.

 

Wniosek:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

Doświadczenie 2.

 

Problem badawczy.

Czy różnej substancje wpływają na działanie magnesu?

 

Hipoteza.

Substancje takie jak plastik , drewno, folia aluminiowa  wpływają na działanie magnesu.

 

Instrukcja dla ucznia.

Zbadaj wpływ różnych substancji na działanie magnesu. Wykonaj doświadczenia, opisane w tabeli. Jeśli magnesy oddziałują na siebie wstaw + jeśli nie –

 

 

Opis doświadczenia

Obserwacje: występowanie oddziaływania między magnesami.

Jeden magnes umieszczamy na powierzchni kartki przystawiamy drugi magnes
i przesuwamy go

 

Jeden magnes umieszczamy na powierzchni folii aluminiowej, do spodu folii przystawiamy drugi magnes
i przesuwamy go

 

Jeden magnes umieszczamy w pustej szklance, do dna przystawiamy drugi magnes i przesuwamy

 

Jeden magnes umieszczamy na powierzchni plastikowej linijki przystawiamy drugi magnes i przesuwamy go

 

Jeden magnes umieszczamy na kawałku drewna, drugi pod spodem i przesuwamy go

 

Jeden magnes umieszczamy w szklance
z wodą do dna przystawiamy magnes
i przesuwamy go

 

 

Doświadczenie 3.

 

Problem badawczy.

Czy bieguny magnetyczne oddziałują na siebie?

 

Hipoteza.

Przeciwne bieguny magnetyczne przyciągają się, a bieguny jednoimienne odpychają się.

 

Instrukcja dla ucznia.

Zbadaj jak oddziałują na siebie bieguny magnetyczne. Do południowego bieguna igły magnetycznej, zbliż magnes sztabkowy, najpierw biegunem PN  potem PD. Następnie wykonaj to samo z biegunem północnym.

 

Obserwacje:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Wniosek:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

Scenariusz lekcji przyrody dla klasy V

 

Temat: Co się stanie gdy na ciało stałe zadziałam siłą?

 

Cele ogólne:

  • Poznanie właściwości ciał stałych wynikające z przyciągania się i ułożenia drobin (kształt, nieściśliwość) i właściwości mechanicznych ciał stałych (plastyczność, sprężystość, kruchość)

  • Zapoznanie z budową wewnętrzną ciał stałych (kryształy, oraz ciała bezpostaciowe)

 

Cele szczegółowe – uczeń:

  • wyjaśnia dlaczego ciała stałe mają określony kształt i objętość

  • wyjaśnia na przykładach, kiedy ciało wykazuje właściwości sprężyste, plastyczne, kruche

  • omawia budowę kryształów na przykładzie soli kuchennej, cukru

  • wyjaśnia różnice w budowie ciał krystalicznych i ciał bezpostaciowych

Metody:

  • pokaz

  • obserwacje

  • doświadczenia

  • burza mózgów

  • pogadanka

Formy pracy:

  • praca zbiorowa (z całą klasą)

  • praca indywidualna

  • praca grupowa

 

Środki dydaktyczne:

  • wyhodowane kryształy soli ,cukru

  • mikroskopy z przygotowanym preparatem soli kuchennej

  • plansza „Struktura kryształów”

  • plansza „Ciała bezpostaciowe”

  • butle

  • butelki: szklana i plastikowa

  • strzykawki +plastelina dla każdego ucznia

  • szczelnie wypełniony woreczek (np. grochem)

  • szklane słoiki/menzurki o pojemności ok. 250 cm3, woda, linijka, mazaki wodoodporne w dwóch kolorach, sznurek

  • sprężyna, drewniany patyk, wałeczek plasteliny, kawałek kredy do tablicy, gumka recepturka, gąbka

  • Film ze strony internetowej http://www.scholaris.pl/resources/run/id/65908

 

Przebieg lekcji:

  1. Lekcja rozpoczyna się podziałem klasy na grupy, poprzez wylosowanie numeru uczniowie siadają przy odpowiednio połączonych stołach.

  2. Nauczyciel przedstawia cel lekcji następnie nawiązuje do lekcji poprzedniej  prosi

    o przedstawienie budowy drobinowej ciała stałego poznanej na ostatnich zajęciach.

  3. Chętny uczeń rysuje na tablicy model drobinowy niedużego ciała stałego, np. gwoździa. Należy zwrócić uwagę, żeby drobiny były ułożone regularnie i stykały się

    ze sobą.

  4. Nauczyciel przedstawia wyhodowane wcześniej kryształy soli i cukru. Demonstruje plansze prezentujące struktury różnych kryształów. Nauczyciel zwraca uwagę na sieć krystaliczną. Uczniowie obserwują budowę kryształków soli pod mikroskopem (kilka mikroskopów nauczyciel przygotowuje wcześniej aby sprawnie umożliwić obserwację).

  5. Nauczyciel przedstawia butelkę szklaną i plastikową wprowadzając pojęcie ciała bezpostaciowego (amoficznego). Na planszy przedstawia budowę wewnętrzną tych ciał zwracając uwagę na brak ścisłego uporzadkowania  struktury(można zwrócić uwagę, że właściwie ciała bezpostaciowe można wyłączyć z ciał stałych, ale dalsze wytłumaczenie i rozszerzenie zagadnienia będzie omawiane na lekcjach chemii).

  6. Uczniowie na prośbę nauczyciela wskazują ciała stałe znajdujace się w ich otoczeniu. Nauczyciel prosi o zastanowienie się co można powiedzieć na temat kształtu ciał stałych. Oczekiwana odpowiedź – Ciała stałe mają własny, określony kształt.

  7. Każdy uczeń dostaje strzykawkę, którą wypełnia plasteliną. Uczniowie próbują ścisnąć tłok strzykawki jednocześnie zatykając otwór aby nie doprowadzić do „wycieku” plasteliny. Burza mózgów – uczniowie odpowiadają na pytanie: „Dlaczego trudno jest zmienić objętość ciała stałego?”. Nauczyciel po uzyskaniu odpowiedzi, że między drobinami nie ma wolnej przestrzeni, pokazuje woreczek wypełniony grochem, ściska go i  zmienia jego kształt. Naprowadza uczniów na odpowiedź, że trudno jest zmienić objętość ciała stałego dlatego, że drobiny bardzo mocno się przyciągają (przykładowe pytanie pomocnicze – co by było, gdyby skleić ziarna grochu?).

  8. Każda grupa otrzymuje zestaw do wykonania doświadczenia nr 1 (zał. karta pracy nr1). Uczniowie w grupach wykonują doświadczenie po czym dzielą się obserwacjami i wnioskami.

 

 

 

  • Obserwacje:

    Ciało stałe w całości lub podzielone na kawałki ma tę samą objętość.

  • Wniosek:

    Trudno zmienić objętość ciała stałego. Ciało stałe zachowuje objętość mimo ściskania go i dzielenia go na części.

  1. Każda grupa otrzymuje zestaw do wykonania doświadczenia nr 2 (zał. karta pracy).

    Po skończonej pracy grupy dzielą się wynikami obserwacji i wnioskami a nauczyciel wprowadza pojęcia: kruchość, plastyczność, sprężystość.

  • Pod wpływem oddziaływania sprężyna, gąbka, gumka recepturka się wygięła, ale puszczona swobodnie powróciła do dawnego kształtu. Mówimy, że jest ona sprężysta.

  • Plastelina także się wygięła, ale nie powróciła do dawnego kształtu

    – zachowała ten, który jej nadaliśmy. Mówimy, że jest ona 

  • Kredy nie udało się wygiąć – rozpadła się na kawałki. Patyk pod działniem dużej siły poczatkowo się wygiął, później złamał. Mówimy, o takich przedmiotach, że są kruche.

  • Wniosek:

    Ciała stałe pod wpływam działającej siły są plastyczne, sprężyste bądź kruche.

Uwaga: Należy pamiętać o tym, że sprężystość, plastyczność czy kruchość nie są stałymi cechami danej substancji. I tak np. glina, z której garncarz wykonuje dzbanek, jest substancją plastyczną ale po wypaleniu staje się substancją kruchą. Stal w temperaturze pokojowej jest substancją sprężystą, natomiast w wysokiej temperaturze staje się substancją plastyczną.

 

  1. Prezentacja filmu pobranego ze strony http://www.scholaris.pl/resources/run/id/65908

  2. Podsumowanie zajęć.

  3. Powtórzenie wiadomości omawianych na lekcji.

  4. Ocena zaangażowania uczniów, ich aktywności na lekcji.

  5. Uporządkowanie miejsca pracy.

  6. Praca domowa: Napisz jaka cecha ciała stałego pozwala na:

  • Wyrwanie kartki z zeszytu

  • Odłamanie kawałka czekolady

  • Owiniecie folią jedzenia

  • Nadmuchanie balona

  • Związanie gumką włosów

  • Skakanie na trampolinie

 

Literatura:

  1. Podręcznik do klasy V „ Tajemnice przyrody” wyd. Nowa Era

  2. Podręcznik metodyczny „Przyroda w klasie V) wyd. Nowa Era

  3. Strony internetowe http://www.scholaris.pl/resources/run/id/65908

Karta pracy do doświadczenia nr 1

 

Problem badawczy.
Czy można zmienić objętość ciała stałego?

 

Hipoteza.
Można zmienić objętość ciała stałego/ nie można zmienić

 

Przebieg doświadczenia.

Szklankę/ menzurkę napełnij do 2/3 wodą i zaznacz jej poziom. Zanurz w niej kulkę plasteliny umocowaną na nitce ponownie zaznacz poziom  wody i zmierz. Wyjmij kulkę i zmień jej kształt lub podziel na części i wrzuć do szklanki. Obserwuj jak zmienia się poziom wody
w szklance/ zlewce (zaznacz i zmierz). Wyniki zanotuj w tabeli

 

 

Poziom wody
w szklance przed wrzuceniem plasteliny

Poziom wody
w szklance po wrzuceniu plasteliny

Poziom wody
w szklance po podziale plasteliny

cm

 

 

 

 

Wniosek i weryfikacja hipotezy: ……………………………………………………………………………………………

 

Karta pracy do doświadczenia nr 2

 

Problem badawczy.
Co się stanie gdy na ciało stałe zadziałam siłą?

 

Hipoteza.
W zasadzie nic się nie stanie/ pokruszy się, rozciągnie, odkształci

 

Przebieg doświadczenia.

Masz przed sobą zestaw różnych ciał stałych: sprężyna, drewniany patyk, wałeczek plasteliny, kawałek kredy do tablicy, gumka recepturka, gąbka. Zadziałaj na nie siłą, wyginaj, rozciągaj, krusz. Co zaobserwowaliście? Wyniki zanotuj w tabeli.

 

 

Ciała, które się kruszą

Ciała, które się rozciągają

Ciała, które się odkształcają

Rodzaje ciał

 

 

 

 

 

 

Wniosek i weryfikacja hipotezy: ……………………………………………

 

 

Scenariusz zajęć z przyrody w klasie V

1 godzina lekcyjna

 

Temat zajęć: Sposoby rozdzielania mieszanin

 

Cele ogólne: Poznanie sposobów rozdzielania mieszanin

 

Cele szczegółowe:

uczeń:

  • opisze, nazwie sposoby rozdzielania składników mieszanin

  • wykona doświadczenie według instrukcji

  • omówi wynik doświadczenia

  • zanalizuje wynik doświadczenia

  • wyciągnie prawidłowe wnioski

  • zastosuje zasady bezpieczeństwa podczas doświadczenia

  • współpracuje w zespole

  • kształtuje swoją postawę badawczą

Metody pracy:

  • Słowne – pogadanka

  • obserwacyjna

  • badawcza

Formy pracy:

  • indywidualna

  • grupowa

 

Środki dydaktyczne:

  • tablica

  • słoiki z różnego rodzaju mieszaninami (jednorodnymi i niejednorodnymi) mąka + szpilki – nr 1, mąka + ryż – nr 2, groch + mak- nr 3, woda + piasek -nr 4, woda + sól – nr 5, woda + cukier – nr 6, woda + kreda – nr 7

  • magnes, sitko, bibuła filtracyjna, pęseta

  • karty pracy, obserwacji z określonymi zadaniami

 

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca:

  1. Czynności organizacyjno-porządkowe

  2. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i celem zajęć

 

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel omawia sposoby rozdziału mieszanin na składniki – mapa myśli na tablicy

  2. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły

  3. Nauczyciel rozdaje materiały niezbędne do wykonania zadania, jednocześnie przypomina zasady bezpiecznego zachowania podczas wykonywania doświadczeń

    i prowadzenie obserwacji

  4. Uczniowie wykonują doświadczenia zgodnie z instrukcją

Faza podsumowująca:

  1. Prezentacja wyników

  2. Utrwalenie nowo poznanych wiadomości

 

Literatura:

  1. Podręcznik do przyrody dla klasy 5 szkoły podstawowej „Tajemnice przyrody” Wydawnictwo Nowa Era

  2. Poradnik metodyczny klasa V szkoły podstawowej „Uczyć z przyjemnością przyrody”. Wydawnictwo MODN

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KARTA PRACY

 

Problem badawczy.
Jakie są sposoby  rozdzielania mieszanin niejednorodnych.

 

Hipoteza.
Mieszaniny niejednorodne można rozdzielić metodą filtracji/ mechaniczną.

 

Przebieg doświadczenia:

  1. Wybierz oznaczone numerami słoiczki z mieszaninami niejednorodnymi

  2. Zastanów się jak można rozdzielić wybrane przez Ciebie mieszaniny

  3. Wykorzystaj przedmioty do rozdzielania mieszanin

  4. Uzupełnij tabelę

  5. Przygotuj do prezentacji wyniki pracy

 

numer słoika

przedmiot użyty
do rozdzielenia

sposób rozdzielania

składników

wynik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wniosek:
…………………………………………………………………………………………

 

 

Scenariusz zajęć z przyrody dla klasy 5
2 godziny lekcyjne

 

Temat: Budowa i rola liści

 

Cele ogólne:

  • Zaciekawienie światem przyrody

  • Prowadzenie eksperymentów i obserwacji

 

Cele szczegółowe:

Wiadomości – uczeń:

  • nazywa i wskazuje elementy budowy liścia na okazie naturalnym i planszy

  • określa rolę aparatów szparkowych i chloroplastów

  • wymienia funkcje liści

  • podaje przykłady modyfikacji liści oraz ich rolę

Umiejętności – uczeń:

  • opisuje budowę morfologiczną liścia

  • wykonuje schematyczny rysunek liścia

  • prowadzi obserwację preparatów mikroskopowych

  • wykonuje doświadczenia, prowadzi ich obserwacje , notuje wyniki i wyciąga wnioski

  • rozpoznaje liście pojedyncze i złożone i kształty blaszek liściowych

Postawy – uczeń:

  • aktywnie współpracuje w grupie

  • rozwija zainteresowania i postawę badawczą

Metody:

  • pogadanka

  • obserwacja

  • badawcza

Formy pracy:

  • indywidualna

  • grupowa

  • zbiorowa

 

Środki dydaktyczne:

  • podręcznik

  • karta pracy z instrukcją przeprowadzenia doświadczenia

  • plansze

  • tablica multimedialna

  • multibook Wydawnictwa Nowa Era

  • 3 zlewki jednakowej wielkości

  • 3 liście tego samego gatunku i podobnej wielkości

  • oliwa

  • wazelina

  • woda

  • mikroskopy

  • preparaty mikroskopowe

  • rośliny doniczkowe z pracowni

 

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca

  • czynności organizacyjno-porządkowe

  • pogadanka wstępna: uczeń wskazuje na okazie naturalnym poszczególne elementy pędu

  • podanie celu lekcji i zapisanie tematu

  • podział klasy na grupy

Faza realizacyjna

  • uczniowie opracowują kolejno:

  1. Budowę zewnętrzną liścia:

  • dokonują obserwacji budowy liścia na podstawie roślin doniczkowych hodowanych w pracowni

  • wykonują rysunek i podpisują elementy budowy liścia

  • określają kształt blaszek liściowych liści pojedynczych

  • rozróżniają blaszki liściowe liści złożonych

  1.   Budowę skórki liścia z aparatami szparkowymi

  • obserwacja mikroskopowa skórki z aparatami szparkowymi

  • wykonanie schematycznego rysunku aparatów szparkowych

  1. Rolę liści

  2. Przekształcenia liści i ich role

  3. Wykonują doświadczenie metodą naukową – rozmieszczenie aparatów szparkowych w skórce liścia – zgodnie z instrukcją zamieszczoną w karcie pracy

Faza podsumowująca

  • prezentacja pracy grup

  • sprawdzenie poprawności wykonanych zadań

 

Literatura

  1. „Scenariusze lekcji Przyroda w klasie piątej”, praca zbiorowa pod kierunkiem W. Chrzanowskiej- Szwarc, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2005

  2. Multibook, Wydawnictwo Nowa Era

  3. Podręcznik do biologii dla gimnazjum „Puls życia” M. Jefimow, M. Sęktas, Wydawnictwo Nowa Era, 2009

Karta pracy

BUDOWA I ROLA LIŚCI

 

Budowa zewnętrzna liścia

Zadanie 1

Dokonaj obserwacji budowy zewnętrznej liścia rośliny doniczkowej i następnie wykonaj rysunek liścia. Podpisz elementy budowy liścia.

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 2

Określ kształt blaszek liściowych okazów liści pojedynczych otrzymanych od nauczyciela. Wykonaj ich rysunki i napisz, jaki mają kształt.

               
             
   
 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 3

Określ kształt blaszek liściowych okazów liści złożonych otrzymanych od nauczyciela. Wykonaj ich rysunki i napisz, jaki mają kształt.

       
       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 4

Dokonaj obserwacji mikroskopowej budowy skórki liścia z aparatami szparkowymi.

Wykonaj rysunek oglądanego preparatu mikroskopowego. Zaznacz strzałką i podpisz aparat szparkowy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 5

Określ rolę liści, uzupełniając luki w poniższym tekście.

Wewnątrz liści znajdują się ciałka zieleni, zwane ……………………………………… Zachodzi w nich proces …………………………………………….. . W wyniku tego procesu roślina wytwarza substancje ………………………. oraz ……………, który uwalnia do atmosfery.  Poprzez aparaty szparkowe zachodzi proces wymiany ……………………….……… .

 

Zadanie 6

Zaobserwuj rodzaje przekształceń liści i określ ich inne funkcje. Narysuj trzy z nich i napisz, jaką pełnią rolę.

           
         
   
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 7

Wykonaj doświadczenie, dzięki któremu dowiesz się, gdzie znajdują się  aparaty szparkowe.

 

 

 

Instrukcja wykonania doświadczenia metodą naukową

 

Problem badawczy.
Gdzie umieszczone są aparaty szparkowe w skórce liścia?

 

Hipoteza.
Aparaty szparkowe znajdują się tylko w dolnej skórce liścia.

 

Materiały potrzebne do przeprowadzenia doświadczenia: 3 jednakowe zlewki, 3 liście tego samego gatunku i podobnej wielkości, oliwa, wazelina, woda

 

Instrukcja wykonania doświadczenia:

  • napełnij zlewki jednakową ilością wody

  • do każdej zlewki wlej jednakową ilość oliwy

  • jeden liść posmaruj wazeliną po dolnej stronie (zlewka nr 1)

  • drugi liść posmaruj wazeliną po górnej stronie (zlewka nr 2)

  • trzeciego liścia w ogóle nie smaruj (zlewka nr 3)

  • liście umieść w zlewkach, tak aby w wodzie były zanurzone tylko ogonki liściowe

  • opisz każdą zlewkę (zlewka nr 1, 2, 3)

  • wskaż zestaw, który w doświadczeniu jest próbą kontrolną

  • postaw zlewki obok siebie na parapecie w sali lekcyjnej

  • wykonaj schematyczne rysunki zlewek z liśćmi w pierwszym dniu doświadczenia

    w karcie pracy

  • po upływie tygodnia dokonaj obserwacji

  • wykonaj schematyczne rysunki zlewek z liśćmi w karcie pracy

  • dokonaj analizy wyników

  • wyciągnij wnioski

  • zweryfikuj hipotezę

 

Rysunki obrazujące przebieg doświadczenia

– pierwszy dzień doświadczenia – data: ……………………………………………..

 

       
 

zlewka nr 1

 

    

 

 

– ostatni dzień doświadczenia – data: ……………………………………………..

           
 

zlewka nr 1

 

        
 

 

 

Analiza wyników:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wniosek:

 

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z PRZYRODY W KLASIE V

 

Temat: Rodzaje mieszanin

 

Cele ogólne:

  • Odróżnianie mieszanin jednorodnych od niejednorodnych

 

Cele szczegółowe:

UCZEŃ:

  • Zna pojęcie mieszanina jednorodna i niejednorodna

  • Odróżnia mieszaninę jednorodną od niejednorodnej

  • Potrafi sporządzić rożne mieszaniny

  • Samodzielnie wyciąga i odnotowuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń

  • Wykazuje cierpliwość i dokładność przy przeprowadzaniu doświadczeń

  • Zachowuje ostrożność podczas wykonywania doświadczeń

  • Potrafi współpracować w grupie

Metody:

  • Słowna – burza mózgów, mapa myśli

  • Laboratoryjna

Formy pracy:

  • Indywidualna i grupowa

 

Środki dydaktyczne:

Słoiki, olej, woda, płyn do naczyń, mąka, cukier, ryż, opiłki żelaza, karty pracy

 

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca:

  1. Sprawy organizacyjno-porządkowe

  2. Zapoznanie z tematem zajęć

 

Faza realizacji:

  1. Nauczyciel dzieli klasę na grupy

  2. Uczniowie przypominają zasady BHP podczas wykonywania doświadczeń

  3. Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 1

  4. Uczniowie wykonują doświadczenia zgodnie z instrukcją

 

 

Faza podsumowująca:

  1. Po wykonaniu doświadczeń każda grupa prezentuje swoje obserwacje i wnioski pozostałym grupom

  2. Nauczyciel wprowadza pojęcie mieszanina jednorodna i niejednorodna

  3. Uczniowie wypełniają kartę pracy nr 2

  4. Ocena pracy zespołów

 

Literatura:

  1. Podręcznik do klasy V. Wydawnictwo Nowa Era

 

KARTA PRACY 1

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Doświadczenie.

 

Problem badawczy.
Jakie są rodzaje mieszanin?

 

Hipoteza.
Są mieszaniny, w których widać składniki lub nie widać składników.

 

Przebieg doświadczenia.

  1. Z przygotowanych substancji sporządź 5 rodzajów mieszanin składających się

    z 2 składników.

  2. Wymieszaj składniki.

  3. Zaobserwuj czy widać składniki.

  4. Wyniki zapisz w tabeli.

 

Skład mieszaniny

Widać składniki

Nie widać składników

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wniosek:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotezy:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

KARTA PRACY 2

 

  1. Wyjaśnij pojęcia i podaj przykłady z doświadczenia

 

RODZAJE MIESZANIN

 

 

JEDNORODNE                                                       NIEJEDNORODNE

 

 

 

Scenariusz zajęć z przyrody dla klasy 5
2 godz. lekcyjne

 

Temat: Czynniki warunkujące  i niekorzystnie wpływające na życie roślin?

 

Cele ogólne:

  • pobudzanie ciekawości w poznawaniu warunków życia organizmów

  • kształtowanie umiejętności uogólniania i wyjaśniania związków przyczynowo-skutkowych zjawisk oraz procesów zachodzących w organizmach roślinnych

 

Cele szczegółowe:

a) Wiadomości

Uczeń:

  • zna wpływ wody, światła na  wzrost i rozwój roślin

  • wie, jak woda z kwaskiem cytrynowym wpływa na wzrost i rozwój roślin

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

  • zaplanować i wykonać doświadczenie

  • przedstawić wyniki prowadzonego doświadczenia

  • dokonać interpretacji uzyskanych wyników

  • rozróżnić czynniki warunkujące od czynników niekorzystnie wpływających

    na prawidłowy wzrost i rozwój roślin

  • formułować wnioski

Metoda i forma pracy:

metoda grupowo–laboratoryjna, dyskusja: mapa myśli, burza mózgów i inne

 

Środki dydaktyczne:

zestawy prowadzonych hodowli, karty pracy uczniów

 

Przebieg lekcji:

a) Faza przygotowawcza

Wprowadzenie do tematu poprzez omówienie czynników warunkujących życie. Zwrócenie uwagi na warunki rozwoju roślin z uwzględnieniem zanieczyszczeń występujących
w środowisku .

 

 

 

  1. b) Faza realizacyjna

Uczniowie tydzień przed planowanymi zajęciami zostali podzieleni na grupy. Omówienie
 i  przygotowanie prowadzonych przez uczniów doświadczeń, obrazujących wpływ wody, światła  oraz wody z kwaskiem cytrynowym na  rozwój rzeżuchy. Zespoły otrzymują karty pracy i wykonują zawarte w nich zadania. (1 godzina)

 

c) Faza podsumowująca

Uczniowie przedstawiają na forum klasy swoje wyniki oraz wnioski (1 godzina po tygodniu obserwacji).

 

Literatura:

  1. Tajemnice przyrody 4. Podręcznik do przyrody dla klasy czwartej szkoły podstawowej, Maria Marko-Worłowska, Joanna Stawarz, Feliks , wyd. Nowa Era, Warszawa 2017

  2. Puls życia. Klasa 7, Małgorzata Jefimow, wyd. Nowa Era, Warszawa 2017

 

 

 

Ewaluacja zajęć

(po tygodniu)

 

1.Czy jesteś zadowolony ze swojej pracy na zajęciach ?

  1. a) tak

  2. b) nie

  3. c) trudno powiedzieć

 

  1. Czy poznałeś nowe wiadomości?

  2. a) tak

  3. b) nie

  4. c) nie wiem

 

3.Czy nabyłeś nowe umiejętności?

  1. a) tak

  2. b) nie

  3. c) nie umiem powiedzieć

 

4.Cy polecenia były jasno sformułowane?

a)tak

  1. b) nie

  2. c) nie mam zdania

 

5.Czy chciałabyś uczestniczyć w podobnych zajęciach?

  1. a) tak

  2. b) nie

  3. c) nie wiem

 

 

Załączniki

Karta pracy ucznia nr 1

 

PROBLEM BADAWCZY.
Czy kwaśna woda ma pływ na kiełkowanie roślin?

 

HIPOTEZA.
Kwaśna woda ma wpływ kiełkowanie roślin.

 

POTRZEBNE MATERIAŁY:

  • nasiona rzeżuchy

  • dwa talerze

  • duże dwa płatki kosmetyczne

  • spryskiwacz z wodą

  • kwasek cytrynowy

  • dwie szklane miseczki

 

Sposób wykonania:

  1. Rozłóż na talerzyku dobrze nawilżony płatek kosmetyczny a na nim wysiej 10 nasion rzeżuchy (próba kontrolna).

  2. Na drugim talerzyku rozłóż dobrze nawilżony płatek kosmetyczny  i nasyp szczyptę   kwasku cytrynowego oraz wysiej 10 nasion rzeżuchy (próba badawcza).

  3. Każdą próbę przykryj miseczką zabezpieczająca przed wyparowaniem wody. Kontroluj stan nawilżenia wacików- w razie potrzeby spryskaj wodą.

 

OBSERWACJE: Wyniki doświadczenia odnotujcie w tabeli.

Rodzaje prób

Dzień 1

Dzień 3

Dzień 5

Dzień 7

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Próba badawcza

 

 

 

 

 

 

 

 

Próba kontrolna

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WNIOSEK:
Samodzielnie sformułuj wniosek i zapisz go, potwierdź lub zaprzecz stawianą hipotezę.

Karta pracy nr 2

PROBLEM BADAWCZY.
Czy ilość wody ma pływ na kiełkowanie i wzrost roślin?

 

HIPOTEZA.
Rośliny potrzebują odpowiednią ilość wody do  kiełkowania i wzrostu.

 

POTRZEBNE MATERIAŁY:

  • nasiona rzeżuchy

  • trzy talerze

  • trzy duże płatki kosmetyczne

  • spryskiwacz z wodą

  • jedna szklana miseczki

 

Sposób wykonania:

ZESTAW 1.
Rozłóż  na talerzyku dobrze nawilżony płatek kosmetyczny a na nim wysiej 10 nasion rzeżuchy  i zraszaj wodą codziennie – przez 7 dni (próba kontrolna)

ZESTAW 2.
Na  drugim talerzyku rozłóż dobrze nawilżony płatek kosmetyczny oraz  wysiej 10 nasion rzeżuchy (próba badawcza I) – nie podlewaj  przez kolejnych 6 dni

ZESTAW 3.
Na trzecim talerzyku połóż płatek kosmetyczny zalej 1/3 szklanki wody, wysiej 10 nasion rzeżuchy, przykryj miseczką i podlewaj  codziennie aby nasiona były cały czas  zanurzone
(próba badawcza II)

 

OBSERWACJE: Wyniki doświadczenia odnotujcie w tabeli.

Rodzaje prób

Dzień 1

Dzień 3

Dzień 5

Dzień 7

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Ile nasion zakiełkowało

Wysokość roślin

Próba kontrolna

 

 

 

 

 

 

 

 

Próba badawcza  I

 

 

 

 

 

 

 

 

Próba badawcza II

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WNIOSEK:
Samodzielnie sformułuj wniosek i zapisz go, potwierdź lub zaprzecz stawianą hipotezę.

Karta pracy ucznia nr 3

 

PROBLEM BADAWCZY.
Czy światło wpływ na kolor roślin?

 

HIPOTEZA.
Światło nie wpływa na kolor rośliny.

 

POTRZEBNE MATERIAŁY:

  • nasiona rzeżuchy

  • dwa talerze

  • duże dwa płatki kosmetyczne

  • spryskiwacz z wodą

  • folia aluminiowa

 

Sposób wykonania:

  1. Rozłóż na talerzyku dobrze nawilżony płatek kosmetyczny a na nim wysiej 10 nasion rzeżuchy (próba kontrolna)

  2. Na drugim talerzyku rozłóż dobrze nawilżony płatek kosmetyczny oraz wysiej 10 nasion rzeżuchy. Po wykiełkowaniu przykryj szczelnie  folią aby promienie światła nie dochodziły do roślin(próba badawcza)

  3. Przez cały czas doświadczenia zraszaj wodą oba talerzyki i obserwuj jak rosną rośliny, nie zapomnij zakrywać próby badawczej folią

 

OBSERWACJE:
Napisz czy lub jak zmieniał się kolor rzeżuchy?

 

WNIOSEK:
Samodzielnie sformułuj wniosek i zapisz go, potwierdź lub zaprzecz stawianą hipotezę.

 

 

 

Scenariusz zajęć z przyrody klasa V

1 godzina lekcyjna

 

Temat: Jaką rolę pełni łodyga w roślinie nasiennej?

 

Cele ogólne:

Uczeń:

  • omówi rolę łodygi w roślinie nasiennej

 

Cele szczegółowe:

Uczeń: 

  • wykona doświadczenia

  • przeprowadzi obserwacje

  • zapisze wyniki i wyciągnie wnioski

  • aktywnie współpracuje w grupie

  • rozwija zainteresowania i postawę badawczą

  • zna i zachowuje zasady bezpieczeństwa w trakcie wykonywania doświadczeń

Metody pracy:

  • słowna – pogadanka

  • aktywizujące – burza mózgów

  • obserwacyjna

Formy pracy:

  • grupowa

  • zbiorowa

 

Środki dydaktyczne:

  • doświadczenie 1.: 3 szklanki, biała margaretka o długiej łodydze, 2 kolorowe barwniki spożywcze,

  • doświadczenie 2.: 2 szklanki, 2 świeże liście selera z długimi ogonkami, cukier, łyżeczka do herbaty, flamaster

 

Przebieg zająć:

I faza wprowadzająca:

  1. Czynności organizacyjno-porządkowe

  2. Pogadanka wstępna – przypomnienie budowy morfologicznej rośliny nasiennej, wskazanie części nadziemnej i podziemnej oraz poszczególnych organów

  3. Podział na 2 grupy

 

II faza realizacyjna:

Doświadczenie 1.:
3 szklanki, woda, biała margaretka o długiej łodydze, 2 kolorowe barwniki spożywcze np. niebieski, czerwony

 

Wykonanie:

  1. Przetnij łodygę białej margaretki wzdłuż (od podstawy do połowy)

  2. Napełnij szklanki (3) do połowy wodą

  3. 1 szklanka ( z wodą) będzie próbą kontrolną.

  4. Do pozostałych 2 szklanek dodaj tyle barwnika czerwonego i niebieskiego, aby uzyskać intensywne kolory

  5. Następnie umieść łodygi roślin w poszczególnych szklankach

  6. Pozostaw roślinę w wodzie 48 godzin

Zapisz wyniki swoich obserwacji i wyciągnij wnioski

 

Obserwacje np. płatki kwiatów rośliny nie zmieniły koloru w próbie kontrolnej, płatki kwiatów rośliny zmieniły kolor w próbie badawczej – jedne są niebieskie, drugie czerwone

 

Wnioski np. łodyga jest łącznikiem miedzy korzeniem, a pozostałymi częściami rośliny, przewodzi różne substancje

 

Doświadczenie 2.:
2 szklanki, woda, 2 świeże liście selera z długimi ogonkami, cukier, łyżeczka do herbaty, flamaster

 

Wykonanie:

  1. Napełnij szklanki do połowy wodą

  2. Dodaj do jednej szklanki łyżeczkę cukru

  3. Umieść po liściu selera w szklankach z cukrem i bez

  4. Oznacz szklankę bez cukru napisem „woda”, będzie to próba kontrolna

  5. Odczekaj 48 godzin

  6. Spróbuj, jaki smak mają liście z obu szklanek

  7. Wykorzystaj wynik tego doświadczenia do wyjaśnienia, w jaki sposób substancje odżywcze transportowane są przez łodygę

 

Obserwacje np. liście umieszczone w wodzie słodkiej są słodkie w porównaniu z do tych które były w samej wodzie

 

Wnioski np. poprzez łodygę odbywa się transport różnych substancji zawartych w wodzie

 

III faza podsumowująca:

  1. Odczytanie obserwacji i wniosków z doświadczeń

  2. Korekta i uzupełnianie

KARTA PRACY NR 1

Data:

Klasa:

Imiona i nazwiska uczniów w grupie:

 

Problem badawczy.
Czy łodyga przewodzi różne substancje?

 

Hipoteza.
Łodyga roślin nasiennych przewodzi/ nie przewodzi substancje rozpuszczone w wodzie.

 

Zadanie 1.
Przygotuj potrzebne materiały do przeprowadzenia doświadczenia.

3 szklanki, woda, biała margaretka o długiej łodydze, 2 kolorowe barwniki spożywcze np. niebieski, czerwony.


Zadanie 2. Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją.

 

Wykonanie:

  1. Przetnij łodygę białej margaretki wzdłuż (od podstawy do połowy)

  2. Napełnij 3 szklanki do połowy wodą

  3. 1 szklanka z wodą będzie próbą kontrolną

  4. Do pozostałych 2 szklanek dodaj tyle barwnika czerwonego i niebieskiego,

    aby uzyskać intensywne kolory

  5. Następnie umieść łodygi roślin w poszczególnych szklankach

  6. Pozostaw roślinę w wodzie 48 godzin

 

Zadanie 3.
Zapisz obserwacje doświadczenia w tabeli oraz sformułuj wniosek.

 

Próba kontrolna

(szklanka z wodą)

Próba badawcza

(szklanka
z czerwonym barwnikiem)

Próba badawcza

(szklanka
z niebieskim barwnikiem)

Zabarwienie

(co widzisz?)

 

 

 

 

Wniosek i weryfikacja hipotezy: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 

 

  

KARTA PRACY NR 2

Data:

Klasa:

Imiona i nazwiska uczniów w grupie:

 

Problem badawczy.
Czy przez łodygę odbywa się transport różnych substancji zawartych w wodzie?

 

Hipoteza.
Łodyga roślin nasiennych przewodzi/ nie przewodzi substancje rozpuszczone w wodzie.

 

Zadanie 1.
Przygotuj potrzebne materiały do przeprowadzenia doświadczenia.

2 szklanki, woda, 2 świeże liście selera z długimi ogonkami, cukier, łyżeczka do herbaty, flamaster.

 

Zadanie 2.
Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją.

 

Wykonanie:

  1. Napełnij szklanki do połowy wodą

  2. Dodaj do jednej szklanki łyżeczkę cukru

  3. Umieść po liściu selera w szklankach z cukrem i bez

  4. Oznacz szklankę bez cukru napisem „woda” to będzie próba kontrolna

  5. Odczekaj 48 godzin

  6. Spróbuj, jaki smak mają liście z obu szklanek

  7. Wykorzystaj wynik tego doświadczenia do wyjaśnienia, w jaki sposób substancje odżywcze transportowane są przez łodygę

Zadanie 3.
Zapisz obserwacje doświadczenia w tabeli oraz sformułuj wniosek

 

Próba kontrolna

(szklanka z wodą)

Próba badawcza

(szklanka z cukrem)

Smak

( słodki, brak )

 

 

 

Wniosek i weryfikacja hipotezy: …………………………………………………………………………………………………………..…………………………………

 

Literatura:

  1. Marko – Worłowska, F. Szlajfer, J.Stawarz, Podręcznik do przyrody dla klasy piątej. Tajemnice przyrody, Wydawnictwo Nowa Era  2014

  2. VanCleave: Biologia dla każdego dziecka. 101 ciekawych doświadczeń. WSiP Warszawa 1993

 

Scenariusz zajęć przyrody klasa V

 

Temat:  BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN

 

ZAKRES TREŚCI:

  • wpływ różnych czynników na proces kiełkowania nasion rzeżuchy

 

CEL OGÓLNY:

  • wykonanie obserwacji i doświadczeń zgodnie z instrukcją (słowną, tekstową

    i graficzną), właściwe ich dokumentowanie i prezentowanie wyników

 

CELE SZCZEGÓŁOWE:

  1. Uczeń zna:

  • podstawowe słownictwo związane z wykonywanymi doświadczeniami,

  1. Uczeń wyjaśnia:

  • terminy związane z prowadzonymi doświadczeniami – takie, jak m.in. doświadczenie, hipoteza, problem badawczy, próba badawcza i kontrolna

  • sposób wykonania doświadczenia

  1. Uczeń potrafi:

  • wybrać niezbędne materiały do wykonania doświadczenia

  • wykonać obserwację i doświadczenie zgodnie z instrukcją, opisać je i zaprezentować

  1. POSTAWY:

Uczeń:

  • dokładnie i skrupulatnie prowadzi obserwację i doświadczenie

  • współpracuje w grupie

  • przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zajęć

  • bierze czynny udział w zajęciach

FORMY I METODY PRACY:

Praca w grupie, doświadczenie przyrodnicze, obserwacja, praca z wykorzystaniem instrukcji zawartej w karcie pracy.

 

POMOCE DYDAKTYCZNE:

Nasiona rzeżuchy, zestawy pomocy i substancji niezbędnych do wykonania doświadczenia (informacje w poszczególnych kartach pracy).

MIEJSCE ZAJĘĆ:

Pracownia przyrodnicza w szkole.

 

 

 

 

REALIZACJA ZAJĘĆ:

  1. Czas trwania:

  • omówienie doświadczeń, przygotowanie materiałów, nastawienie doświadczeń – 1 godzina lekcyjna

  • odczytywanie wyników, zapisywanie spostrzeżeń – po ok. 5 minut w ciągu wskazanych w instrukcji kolejnych dni doświadczeń

  • zakończenie doświadczeń, uzupełnienie kart pracy, zaprezentowanie wyników doświadczeń przez grupy uczniów, porządkowanie miejsc pracy – 1-2 godziny lekcyjne

  1. Zajęcia powinny być przeprowadzone w klasie czwartej szkoły podstawowej

    po zrealizowanych tematach teoretycznych dotyczących sposobów poznawania przyrody, prowadzenia doświadczeń i obserwacji.

  2. Poniższy scenariusz można modyfikować i realizować np. w ramach zajęć pozalekcyjnych.

 

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel przypomina cel przeprowadzenia doświadczeń i ich przebieg

  2. Nauczyciel informuje uczniów o zasadach bezpieczeństwa obowiązujących podczas zajęć (regulamin)

  3. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda z nich otrzymuje przygotowany wcześniej zestaw do pracy w czasie zajęć

Faza realizacyjna:

  1. Podczas pierwszych zajęć każda grupa przygotowuje i wykonuje zadania zawarte

    w karcie pracy (instrukcja doświadczenia)

  2. W ciągu wskazanych w instrukcji kolejnych dni doświadczeń uczniowie odczytują wyniki, zapisują spostrzeżenia

  3. Podczas ostatnich zajęć uczniowie uzupełniają do końca karty pracy, opracowują wyniki, wyciągają wnioski

  4. Nauczyciel na bieżąco czuwa nad prawidłowym przebiegiem zajęć, kontroluje pracę uczniów w grupach

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie prezentują swoje doświadczenia na forum

  2. Nauczyciel omawia wraz z uczniami doświadczenia, wspólnie formułuje uogólnienia

    i wnioski praktyczne wynikające z wszystkich zaprezentowanych doświadczeń

  3. Uczniowie porządkują miejsca pracy

 

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA       

  1. Na wcześniejszych zajęciach (podczas lekcji przyrody) uczniowie poznają różne sposoby poznawania przyrody, etapy prowadzenia doświadczeń i obserwacji

  2. Przygotowanie przez nauczyciela zestawów dla każdej z grup – nasion rzeżuchy, substancji i materiałów wskazanych w instrukcjach. Najlepiej, żeby uczniowie przynieśli je z wyprzedzeniem, aby mieć pewność, że na zajęcia będą zgromadzone wszystkie potrzebne rzeczy

  3. Realizacja zajęć:

  • nauczyciel przypomina zasady bhp podczas wykonywania doświadczeń

  • nauczyciel dzieli uczniów na grupy

  • uczniowie w poszczególnych grupach wykonują kolejno zadania zamieszczone

    w karcie pracy

  • nauczyciel na bieżąco czuwa nad prawidłowym przebiegiem zajęć, kontroluje pracę uczniów w grupach

  • nauczyciel wraz z uczniami omawia doświadczenia – wyniki, wnioski

 

LITERATURA POMOCNICZA:

  1. Marko-Worłowska, F. Szlajfer, J. Stawarz, Podręcznik do przyrody dla klasy czwartej szkoły podstawowej „Tajemnice przyrody”, Wydawnictwo Nowa Era, 2017

  2. PRZYDATNE STRONY INETRNETOWE: http://www.biocen.edu.pl/volvox/Protocols/PDFs/metodologia_PL.pdf

 

 

 

 

           

KARTA PRACY nr 1

do zajęć pod hasłem: „BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN”

 

 

Data: …………………………………..

 

Klasa: ……………………………………

 

Numer grupy:…………………………

 

                                                    

                                                     Imiona i nazwiska uczniów:

 

                                                                                       

1.

 

2.

 

3.

 

4.

Problem badawczy.
Czy  nasiona rzeżuchy potrzebują światła do wykiełkowania?

 

Zadanie 1.

Podkreśl wybraną przez grupę hipotezę.

 

Hipoteza: 

Nasiona rzeżuchy potrzebują światła do wykiełkowania.

Nasiona rzeżuchy nie potrzebują światła do wykiełkowania.

 

 

 

 

Zadanie 2.

Przygotuj potrzebne do doświadczenia materiały.

 

Potrzebne materiały:
20 nasion rzeżuchy, 2 podstawki,  woda, 2 osłonki (jedna przezroczysta, druga nieprzezroczysta).

 

Zadanie 3.

Wykonaj doświadczenie zgodnie z poniższą instrukcją:

 

Wykonanie:

  1. Płatki bawełniane połóż na dwóch podstawkach

  2. Płatki zwilż wodą

  3. Na każdy płatek połóż po 10 nasion rzeżuchy

  4. Jeden podstawek przykryj przezroczystą osłonką (próba kontrolna)

  5. Drugi podstawek przykryj nieprzezroczystą osłonką (próba badawcza)

  6. Opisz podstawki (zapisz, który zestaw jest próbą badawczą, a który kontrolną)

    i pozostaw w sali na parapecie

  7. Codziennie uzupełniaj wodę tak, by nasionka pozostały wilgotne

  8. Codziennie zapisuj wyniki doświadczenia (w tabeli), wykonuj odpowiednie rysunki

  9. Po zakończeniu doświadczenia wykonaj wykres zgodnie z instrukcją, zapisz wniosek

 

Czas trwania doświadczenia:  8 dni (od ……………………..………. do …………………………..…………)

Obserwacje (wyniki):

 

  1. Uzupełnij tabelę

 

 

Kolejne dni doświadczenia (data)

1

2

3

4

5

6

7

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Liczba wykiełkowanych nasion

przy dostępie do światła

(próba kontrolna)

 

 

 

 

 

 

 

 

bez dostępu światła (próba badawcza)

 

 

 

 

 

 

 

 

Tabela: Liczba wykiełkowanych nasion rzeżuchy przy dostępie i braku światła.

 

 

 

 

  1. Wykonaj wykres słupkowy, który będzie ilustrował doświadczenie.
    Szerokość słupka – 1 kratka. Zastosuj barwy wskazane przez siebie w legendzie

 

 

 

 

 

  1. Zapisz wyniki końcowe doświadczenia

W ósmym dniu doświadczenia przy dostępie światła wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy. Na spodku pozbawionym światła wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.

 

  1. Dodatkowe spostrzeżenia – notatki

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj rysunki obrazujące przebieg doświadczenia (uwzględnij liczbę wykiełkowanych nasion)

  2. a) Pierwszy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie światła

 

  

bez światła

 

 

 

  1. b) Trzeci dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie światła

 

  

bez światła

 

 

 

  1. c) Piąty dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie światła

 

  

bez światła

 

 

 

  1. d) Ósmy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie światła

 

  

bez światła

 

 

 

  1. Wskaż prawidłowy wniosek wynikający z doświadczenia (skreśl błędne zdanie)

Nasiona rzeżuchy potrzebują światła do wykiełkowania.

Nasiona rzeżuchy nie potrzebują światła do wykiełkowania.

 

  1. Wskaż czy wybrana przez grupę hipoteza została przyjęta czy odrzucona (skreśl niewłaściwe słowo)

 

Hipoteza została przyjęta/odrzucona.

 

 

 

 

Data: …………………………………..

 

 

Klasa: ……………………………………

 

 

Numer grupy:…………………………

 

                                                    

                                                     Imiona i nazwiska uczniów:

 

                                                                                       

1.

 

2.

 

3.

 

4.

 

           

KARTA PRACY nr 2

do zajęć pod hasłem: „BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN”

 

Problem badawczy.
Czy nasiona rzeżuchy wykiełkują bez wody?

 

Zadanie 1.

Podkreśl wybraną przez grupę hipotezę.

 

Hipoteza: 

Nasiona rzeżuchy potrzebują wody do wykiełkowania.

Nasiona rzeżuchy nie potrzebują wody do wykiełkowania.

 

Zadanie 2.

Przygotuj potrzebne do doświadczenia materiały.

 

 

 

 

Potrzebne materiały:
20 nasion rzeżuchy, 2 podstawki,  woda, 2 przezroczyste osłonki.

 

Zadanie 3.

Wykonaj doświadczenie zgodnie z poniższą instrukcją:

 

Wykonanie:

  1. Płatki bawełniane połóż na dwóch podstawkach

  2. Płatek bawełniany na pierwszym podstawku zwilż wodą (próba kontrolna)

  3. Płatek bawełniany na drugim podstawku pozostaw suchy (próba badawcza)

  4. Na płatki wyłóż po 10 nasion rzeżuchy

  5. Podstawki przykryj przezroczystą osłonką, opisz (zapisz, który zestaw jest próbą badawczą, a który kontrolną, i pozostaw w sali na parapecie

  6. Codziennie uzupełniaj wodę na pierwszym podstawku tak, by nasionka pozostały wilgotne

  7. Codziennie zapisuj wyniki doświadczenia (w tabeli), wykonuj odpowiednie rysunki

  8. Po zakończeniu doświadczenia wykonaj wykres zgodnie z instrukcją, zapisz wniosek

 

Czas trwania doświadczenia:  8 dni (od ……………………. do ……………………………)

Obserwacje (wyniki):

 

  1. Uzupełnij tabelę:

 

 

 

Kolejne dni doświadczenia (data)

1

2

3

4

5

6

7

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Liczba wykiełkowanych nasion

podlewanych

wodą

(próba kontrolna)

 

 

 

 

 

 

 

 

bez dostępu do wody (próba badawcza)

 

 

 

 

 

 

 

 

Tabela: Liczba wykiełkowanych nasion rzeżuchy podlewanych wodą i bez dostępu do wody.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj wykres słupkowy, który będzie ilustrował doświadczenie. Szerokość
    słupka – 1 kratka. Zastosuj barwy wskazane przez siebie w legendzie.

 

  1. Zapisz końcowe wyniki doświadczenia

W ósmym dniu doświadczenia przy dostępie wody wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.
Na spodku pozbawionym wody wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.

 

  1. Dodatkowe spostrzeżenia – notatki:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj rysunki obrazujące przebieg doświadczenia (uwzględnij liczbę wykiełkowanych nasion)

  2. a) Pierwszy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie wody

 

  

bez wody

 

 

  1. b) Trzeci dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie wody

 

  

bez wody

 

 

 

  1. c) Piąty dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie wody

 

  

bez wody

 

 

  1. d) Ósmy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

przy dostępie wody

 

  

bez wody

 

 

 

 

  1. Wskaż prawidłowy wniosek wynikający z doświadczenia (skreśl błędne zdanie)

Nasiona rzeżuchy potrzebują wody do wykiełkowania.

Nasiona rzeżuchy nie potrzebują wody do wykiełkowania.

 

  1. Wskaż czy wybrana przez grupę hipoteza została przyjęta czy odrzucona (skreśl niewłaściwe słowo)

 

Hipoteza została przyjęta/odrzucona.

 

 

 

Data: …………………………………..

 

 

Klasa: ……………………………………

 

 

Numer grupy:…………………………

 

                                                    

                                                     Imiona i nazwiska uczniów:

 

                                                                                       

1.

 

2.

 

3.

 

4.

 

           

KARTA PRACY nr 3

do zajęć pod hasłem: „BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN”

 

Problem badawczy.
Czy temperatura ma wpływ na wykiełkowanie nasion rzeżuchy?

 

Zadanie 1.

Podkreśl wybraną przez grupę hipotezę.

 

Hipoteza: 

Rzeżucha wykiełkuje tylko w temperaturze pokojowej.

Rzeżucha wykiełkuje  nie tylko w temperaturze pokojowej.

 

Zadanie 2.

Przygotuj potrzebne do doświadczenia materiały.

 

Potrzebne materiały:
20 nasion rzeżuchy, 2 podstawki, 2 płatki bawełniane, woda, 2 przezroczyste osłonki

 

Zadanie 3.

Wykonaj doświadczenie zgodnie z poniższą instrukcją:

 

Wykonanie:

  1. Płatki bawełniane połóż na dwóch podstawkach

  2. Płatki bawełniane  zwilż wodą

  3. Na płatki wyłóż po 10 nasion rzeżuchy

  4. Podstawki przykryj przezroczystą osłonką

  5. Jeden podstawek pozostaw w sali na parapecie (próba kontrolna – temperatura pokojowa), drugi odłóż na parapet zaokienny (próba badawcza – niższa temperatura)

  6. Podstawki opisz (wskaż próbę kontrolną i badawczą)

  7. Codziennie uzupełniaj wodę na podstawkach tak,  by nasionka pozostały wilgotne

  8. Codziennie zapisuj wyniki doświadczenia (w tabeli), wykonuj odpowiednie rysunki

  9. Po zakończeniu doświadczenia wykonaj wykres zgodnie z instrukcją, zapisz wniosek

 

Czas trwania doświadczenia:  8 dni (od ……………………. do ……………………………)

Obserwacje (wyniki):

 

  1. Uzupełnij tabelę:

 

Tabela: Liczba wykiełkowanych nasion rzeżuchy w temperaturze pokojowej i niższej temperaturze.

 

 

Kolejne dni doświadczenia (data)

1

2

3

4

5

6

7

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Liczba wykiełkowanych nasion

w temperaturze pokojowej

(próba kontrolna)

 

 

 

 

 

 

 

 

w niższej temperaturze (próba badawcza)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj wykres słupkowy, który będzie ilustrował doświadczenie. Szerokość
    słupka – 1 kratka. Zastosuj barwy wskazane przez siebie w legendzie.

 

  1. Zapisz końcowe wyniki doświadczenia

W ósmym dniu doświadczenia przy w temperaturze pokojowej wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.
Na spodku położonym na parapecie zaokiennym wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.

 

  1. Dodatkowe spostrzeżenia – notatki:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj rysunki obrazujące przebieg doświadczenia (uwzględnij liczbę wykiełkowanych nasion)

  2. a) Pierwszy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

w temperaturze pokojowej

 

  

w niższej temperaturze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. b) Trzeci dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

w temperaturze pokojowej

 

 

  

w niższej temperaturze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. c) Piąty dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

w temperaturze pokojowej

 

 

  

w niższej temperaturze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. d) Ósmy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

       
 

w temperaturze pokojowej

 

 

  

w niższej temperaturze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wskaż prawidłowy wniosek wynikający z doświadczenia (skreśl błędne zdanie)

Rzeżucha wykiełkuje tylko w temperaturze pokojowej.

Rzeżucha wykiełkuje  nie tylko w temperaturze pokojowej.

 

  1. Wskaż czy wybrana przez grupę hipoteza została przyjęta czy odrzucona (skreśl niewłaściwe słowo)

 

 Hipoteza została przyjęta/odrzucona.

 

 

 

 

 

Data: …………………………………..

 

 

Klasa: ……………………………………

 

 

Numer grupy:…………………………

 

                                                    

                                                     Imiona i nazwiska uczniów:

 

                                                                                       

1.

 

2.

 

3.

 

4.

 

           

KARTA PRACY nr 4

do zajęć pod hasłem: „BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN”

 

Problem badawczy.
Czy ocet ma wpływ na wykiełkowanie nasion rzeżuchy?

 

Zadanie 1.

Podkreśl wybraną przez grupę hipotezę.

 

Hipoteza: 

W wodzie z octem wykiełkuje więcej nasion niż w samej wodzie.

W wodzie z octem wykiełkuje mniej  nasion niż w samej wodzie.

 

Zadanie 2.

Przygotuj potrzebne do doświadczenia materiały.

 

Potrzebne materiały:
20 nasion rzeżuchy, 2 podstawki, 2 płatki bawełniane, woda, woda z octem, 2 przezroczyste osłonki

Zadanie 3.

Wykonaj doświadczenie zgodnie z poniższą instrukcją:

 

Wykonanie:

  1. Płatki bawełniane połóż na podstawkach

  2. Kubek plastikowy napełnij do połowy wodą, dodaj 10 łyżeczek octu

  3. Płatek bawełniany na pierwszym podstawku zwilż wodą, wyłóż 10 nasion rzeżuchy, przykryj osłonką (próba kontrolna)

  4. Płatek bawełniany na drugim podstawku zwilż wodą zmieszaną z octem, na płatek wyłóż 10 nasion rzeżuchy, podstawek przykryj przezroczystą osłonką (próba badawcza)

  5. Opisz podstawki (wskaż próbę kontrolną i badawczą), pozostaw je w sali

    na parapecie

  6. Codziennie pilnuj, by nasionka pozostały wilgotne. W razie potrzeby podlewaj

    je odpowiednio wodą lub roztworem octu

  7. Codziennie zapisuj wyniki doświadczenia (w tabeli), rób odpowiednie rysunki

  8. Po zakończeniu doświadczenia wykonaj wykres zgodnie z instrukcją, zapisz wnioski

 

Czas trwania doświadczenia:  8 dni (od ……………………. do ……………………………)

Obserwacje (wyniki):

 

  1. Uzupełnij tabelę:

 

 

 

Kolejne dni doświadczenia (data)

1

2

3

4

5

6

7

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Liczba wykiełkowanych nasion

podlewanych wodą

(próba kontrolna)

 

 

 

 

 

 

 

 

podlewanych wodą
z octem (próba badawcza)

 

 

 

 

 

 

 

 

Tabela: Liczba wykiełkowanych nasion rzeżuchy podlewanych wodą i wodą z octem.

 

 

  1. Wykonaj wykres słupkowy, który będzie ilustrował doświadczenie. Szerokość
    słupka – 1 kratka. Zastosuj barwy wskazane przez siebie w legendzie

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Zapisz końcowe wyniki doświadczenia

W ósmym dniu doświadczenia na spodku z wodą wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.
Na spodku z wodą z octem wykiełkowało ………. na 10 nasion rzeżuchy.

 

  1. Dodatkowe spostrzeżenia – notatki:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Wykonaj rysunki obrazujące przebieg doświadczenia (uwzględnij liczbę wykiełkowanych nasion)

  2. a) Pierwszy dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. b) Trzeci dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. c) Piąty dzień doświadczenia – ……………………………….. (wpisz datę).

 

  1. Wskaż prawidłowy wniosek wynikający z doświadczenia (skreśl błędne zdanie)

W wodzie z octem wykiełkuje więcej nasion niż w samej wodzie.

W wodzie z octem wykiełkuje mniej  nasion niż w samej wodzie.

 

  1. Wskaż czy wybrana przez grupę hipoteza została przyjęta czy odrzucona (skreśl niewłaściwe słowo)

Hipoteza została przyjęta/odrzucona.

 

 

 

Formułowanie uogólnień i wniosków praktycznych wynikających z zajęć odbywających się
pod hasłem: BADAMY WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA KIEŁKOWANIE ROŚLIN

 

Zadanie 1

Zapisz wnioski z przeprowadzonych przez wszystkie grupy doświadczeń.

 

Wniosek 1

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wniosek 2

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wniosek 3

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wniosek 4

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Zadanie 2

Wybierz czynniki niezbędne do kiełkowania nasion rzeżuchy  i połącz je strzałkami z rysunkiem.

 

Zadanie 3

Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń uzupełnij poniższy tekst.
Wstaw w odpowiednie miejsce czynniki niezbędne do kiełkowania roślin.

 

Nasiona mogą długo pozostawać w stanie spoczynku. W tym stanie są tak długo, aż nastaną warunki umożliwiające kiełkowanie. Jeśli będę chciał wyhodować rośliny z nasion, to muszę zapewnić im odpowiednią ilość ……………………………………… i odpowiednią …………………………………..  . Światło …………………………. potrzebne do kiełkowania.

                                                                jest/nie jest

 

Scenariusz zajęć przyrody klasa VI

 

Temat: Jakie siły kształtują powierzchnię Ziemi?

 

Cele: Poznanie procesów kształtujących powierzchnię Ziemi oraz skutków ich działań

Uczeń:

  • wykona doświadczenie według instrukcji

  • sformułuje wniosek na podstawie doświadczenia przeprowadzonego na lekcji

  • zrozumie dlaczego nasza planeta nieustannie się zmienia

  • poda przykłady sił wpływających na powierzchnię Ziemi oraz skutki ich działania

  • poda przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka

Metody:

  • słowna – pogadanka, burza mózgów

  • praktycznego działania – doświadczenie, pokaz

Formy:

  • grupowa, indywidualna

 

Środki dydaktyczne:

  • sprzęt niezbędny do przeprowadzenia doświadczeń- 4 naczynia plastikowe, glina, piasek, kamienie, suszarka, konewka, wysokie naczynie, butelka, kostki lodu, wrzątek

 

Przebieg lekcji:

I Faza wprowadzająca

  1. Co wpłynęło na ukształtowanie powierzchni Ziemi?

  2. Podział na grupy

  3. Omówienie zasad wykonania doświadczeń

II Faza realizacyjna

  1. Przeprowadzenie doświadczeń przez grupy według podanej instrukcji

  2. Pozostali uczniowie obserwują przebieg pokazu. Załączniki I-V

  3. Uzupełnienie karty obserwacji załącznik nr VI) i sformułowanie wniosków

III Faza podsumowująca

  1. Sprawdzenie poprawności wykonania zadań

 

Praca domowa:
Zadanie 2 strona 23 – zeszyt ćwiczeń

 

Literatura:

  1. „Pomysły na lekcję” Wydawnictwo Nowa Era, Barbara Albrecka

  2. „Eksperymenty są super!” Wydawnictwo Arkady

  3. „Ja i moje otoczenie” Bożena Bogumił Staszek

  4. „Zrozumieć przyrodę” Małgorzata Światkowska

 

Załączniki:

 

I Działalność morza

Materiały:

  • szklane naczynie (małe akwarium lub przezroczyste pudełko) , glina, piasek, deska

 

Problem badawczy.
Czy fale wymywają brzeg?

 

Hipoteza.
Fale wymywają brzeg.

 

Wykonanie:

  1. W lewej części naczynia ubijamy glinę z piaskiem

  2. Wlewamy wodę do wysokości kilku centymetrów

  3. Pionowo ustawioną deseczką wywołujemy sztuczną falę tak długo, aż woda podmyje gliniasty brzeg i część brzegu obsunie się do wody

 

II Działalność wiatru

Materiały:

  • szklane naczynie (małe akwarium lub przezroczyste pudełko), suchy piasek, kamienie, suszarka do włosów

 

Problem badawczy.
Czy działalność wiatru przyczynia się do powstawania wydm?

 

Hipoteza.
Wiatr nie przyczynia się do powstawania wydm.

 

Wykonanie:

  1. Do szerokiego naczynia wsypujemy suchy piasek oraz kilkanaście większych kamyków

  2. Włączamy suszarkę na najwolniejszy bieg. Obserwujemy zmiany na powierzchni piasku

  3. Zwiększamy siłę podmuchu. Piasek wywiany w jednym miejscu osadza się w innym

  4. Dmuchamy suszarką dotąd, aż część piasku się przemieści i odsłonią się większe kamyki

III Działalność deszczu i wody płynącej

Materiały:

  • szklane naczynie (małe akwarium lub przezroczyste pudełko), wilgotny piasek, konewka z wodą

 

Problem badawczy.
Czy deszcz zmienia powierzchnię ziemi?

 

Hipoteza.
Deszcz ma wpływ na zmiany powierzchni ziemi

 

Wykonanie:

  1. W szerokim naczyniu formujemy kopczyk z wilgotnego piasku

  2. Konewką z bardzo drobnym sitkiem delikatnie polewamy kopczyk i obserwujemy zmiany na jego powierzchni

  3. Zwracamy też uwagę na piasek spływający z wodą

 

IV Działanie temperatury

Materiały:

  • dwie szklane butelki, przezroczyste wysokie naczynie (o wysokości przynajmniej 2/3 butelki), kostki lodu

 

Problem badawczy.
Czy zmiany temperatury i stanu skupienia wody mają wpływ na pękanie skał?

 

Hipoteza.
Zmiany temperatur powodują niszczenie skał.

 

Wykonanie:

  1. Do pierwszej butelki wlewamy bardzo zimną wodę, wstawiamy do naczynia

    z kostkami lodu i pozostawiamy na jakiś czas.

  2. Drugą butelkę wypełniamy wodą o temperaturze pokojowej.

  3. Następnie wlewamy wodę z obu butelek, ustawiamy je na tacy i wypełniamy wrzątkiem.

  4. Oczekujemy, że silne schłodzona butelka pęknie.

 

Uwaga!!!

Aby zapewnić powodzenie doświadczenia, warto przed lekcją schłodzić jedną butelkę z wodą w lodówce.

 

 

 

 

V Działalność lodu

Materiały:

  • szklane naczynie ( małe akwarium lub przezroczyste pudełko), suchy piasek, kostki lodu

 

Problem badawczy.
Czy po stopieniu lodu zmienia się powierzchnia ziemi?

 

Hipoteza.
Topnienie lodu nie spowoduje zmian powierzchni ziemi.

 

Wykonanie:

  1. Do naczynia wsypujemy suchy piasek, a w nim umieszczamy kilka bryłek lodu tak, aby były niewidoczne

  2. Obserwujemy płaską początkowo powierzchnię piasku

  3. Oczekujemy, że po stopnieniu lodu powstaną w niej zagłębienia

 

VI Na podstawie obserwacji doświadczeń wykonanych w klasie uzupełnij tabelkę.

 

Siła przyrody

Obserwacje i wnioski

Fale morskie

Obserwacje:

 

Wnioski:

 

Potwierdzenie/zaprzeczenie hipotezy

Wiatr

Obserwacje:

 

Wnioski:

 

Potwierdzenie/zaprzeczenie hipotezy

Deszcz i płynąca woda

Obserwacje:

 

Wnioski:

 

Potwierdzenie/zaprzeczenie hipotezy

Temperatura

Obserwacje:

 

Wnioski:

 

Potwierdzenie/zaprzeczenie hipotezy

Lód

Obserwacje:

 

Wnioski:

 

Potwierdzenie/zaprzeczenie hipotezy

 

 

Scenariusz zajęć przyrody klasa VI

 

Temat zajęć: Badamy właściwości magnesów

 

Cel ogólny: Uczniowie poznają właściwości magnetyzmu

 

Cele szczegółowe:

Uczeń:

  • zna pojęcia: magnesy, pole, bieguny magnetyczne

  • wie, jak oddziałują na siebie bieguny magnetyczne

  • wyjaśnia czym są magnesy, pole i bieguny magnetyczne

  • wyjaśnia w oparciu o wynik doświadczenia, jak oddziałują na siebie bieguny magnetyczne oraz przedstawia graficznie obraz tego oddziaływania

  • rozpoznaje urządzenia, w których wykorzystano magnesy lub elektromagnesy

  • zna i stosuje zasady bezpiecznego wykonywania doświadczeń

  • współpracuje w zespole

Metody:

  • praktyczna: pokaz, doświadczenia

  • podająca: pogadanka, objaśnienie

Formy pracy:

  • indywidualna

  • grupowa

 

Środki dydaktyczne:

  • zestaw do doświadczenia „Jakie substancje przyciąga magnes?”

  • zestaw do doświadczenia „Czy siły magnetyczne oddziałują przez różne substancje?”

  • magnesy (sztabkowe, podkowiaste, okrągłe), opiłki żelaza

  • karty pracy

  • podręczniki do przyrody „Przyrodo, witaj!”, klasa VI, wyd. WSiP

 

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca:

  1. Czynności związane z organizacją zajęć

  2. Nauczyciel podaje główne cele lekcji: Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń dowiemy się, czym są magnesy i czym jest pole magnetyczne. Sprawdzimy, w jaki sposób oddziałują bieguny magnetyczne na siebie i inne przedmioty (cele zapisane są na tablicy)

  3. Nauczyciel wskazuje na zgromadzone różne  magnesy np. na lodówkę, zamknięcie do szafki, dzwonek elektryczny. Uczniowie wymieniają do czego służą magnesy i wymieniają urządzenia z własnego otoczenia, w których zastosowano magnes.

 

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel opowiada krótką historię o odkryciu magnetytu – naturalnego magnesu, jeszcze w starożytności. Prezentuje uczniom trzy rodzaje magnesów – sztabkowy, podkowiasty i okrągły. Zapoznaje z przyjętym sposobem oznaczania biegunów magnetycznych

  2. Uczniowie w grupach wykonują doświadczenie nr 1 Jak magnesy oddziałują na siebie? Swoje spostrzeżenia zapisują w karcie pracy

  3. Nauczyciel przy użyciu kartki białego papieru i opiłków żelaza demonstruje, jak układają się linie sił pola magnetycznego wokół pojedynczego magnesu sztabkowego i podkowiastego. Jeden z uczniów uzupełnia rysunek przedstawiający układ linii sił pola magnetycznego

  4. Uczniowie wykonują w grupach doświadczenie nr 2 Jakie substancje przyciąga magnes? Swoje spostrzeżenia zapisują w karcie pracy, następnie odczytują je na forum klasy

  5. Uczniowie wykonują w grupach doświadczenie nr 3 Czy siły magnetyczne oddziałują przez różne substancje? Swoje spostrzeżenia i wniosek zapisują w karcie pracy, następnie każda z grup przedstawia wynik swojej pracy

 

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie w grupach rozwiązują zadanie: Uporządkujcie otrzymane sylaby, następnie wyjaśnijcie pisemnie znaczenie otrzymanego hasła (pole magnetyczne)

  2. Wypełnianie karty ewaluacyjnej: Dokończ zdania

  • Dzisiejsze zajęcia były …

  • Atmosfera na lekcji …

  • Najbardziej podobało mi się …

  • Treść lekcji była …

  • Nie podobało mi się …

  • Zadania były …

 

Literatura:

  1. Podręcznik do przyrody „Przyrodo, witaj!”, klasa VI, wyd. WSiP

  2. „Doświadczenia – poradnik metodyczny”, wyd. WSiP

 

                                         

                   

KARTA PRACY

 

DOŚWIADCZENIE 1. Sprawdzamy, jak magnesy oddziałują na siebie.

 

Problem badawczy.
Jak magnesy oddziałują na siebie?

 

HIPOTEZA.
Bieguny jednoimienne odpychają się, a różnoimienne przyciągają.

 

Przygotuj:

  • dwa magnesy sztabkowe, dwa kawałki sznurka, listewkę długości 30 cm, dwa krzesła.

 

Wykonaj:

  1. Jeden koniec sznurka zawiąż w połowie sztabki magnesu, a drugi koniec sznurka przywiąż do listewki. W taki sam sposób przywiąż do listewki drugi magnes.

  2.  

 

 

  • Dwa krzesła ustaw oparciem tyłem do siebie.

  1. Na oparciach krzeseł połóż listewkę tak, aby magnesy swobodnie zwisały

    na sznurkach miedzy oparciami.

  2. Delikatnie poruszając sznurkami, ustawiaj bieguny magnesów zgodnie z podanym niżej schematem.

N          S

 

S           N       

 

 n                   n             nn          nnnnn

 

      

  1.                           

       
   

S           N

 
 

N           S

 
 

 

 

  1.                                                              

S            N

 

N             S

 

    

  1.                                 

                                

Zaobserwuj i napisz:
Co się dzieje z magnesami podczas zbliżania ich do siebie różnymi końcami?

  1. …………………………………………………………………………………………………………………………………..

  2. …………………………………………………………………………………………………………………………………..

  3. …………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

Wyciągnij wniosek, uzupełniając zdanie.

Jednoimienne (takie same) bieguny magnesów się …………………………………………………………,

a różnoimienne się …………………………………………………………………………… .

 

Zweryfikuj hipotezę.

                   

 

 

 

DOŚWIADCZENIE 2. Jakie substancje przyciąga magnes?

 

Problem badawczy.
Czy magnes przyciąga wszystkie substancje?

 

HIOPTEZA.
Magnes nie przyciąga wszystkich substancji.

 

Przygotuj:

  • spinacz biurowy, gumkę, monetę, ołówek, stalową łyżeczkę, kawałek tektury, klucz do drzwi, srebrny pierścionek

 

Wykonaj:

  1. Sprawdź, które z przygotowanych substancji są przyciągane przez magnes. Zapisz wyniki w tabeli obserwacji wpisując X we właściwej rubryce

 

TABELA OBSERWACJI

Nazwa przedmiotu

Magnes

przyciąga

nie przyciąga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wciągnij wniosek, uzupełniając zdanie.

Magnes przyciąga przedmioty wykonane z ……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

Zweryfikuj hipotezę.

 

DOŚWIADCZENIE 3. Badamy oddziaływanie sił magnetycznych przez różne substancje.

 

Problem badawczy.
Czy siły magnetyczne oddziałują przez różne substancje?

 

HIOPTEZA.
Siły magnetyczne oddziałują przez różne substancje.

 

Przygotuj:

  • deseczkę lub drewnianą listewkę, magnes, zeszyt, szklankę wypełnioną wodą, metalowy spinacz biurowy

 

Wykonaj:

  1. Na deseczce (listewce) połóż spinacz, a magnes trzymaj pod listewką (deseczką).

  2. Sprawdź, czy spinacz przesuwa się razem z magnesem.

  3. Zrób to samo z użyciem zeszytu.

  4. Włóż spinacz do szklanki z wodą i przybliż do szklanki magnes. Sprawdź, czy spinacz można wyjąć ze szklanki magnesem.

 

Zaobserwuj zmiany i zapisz:
Przez jakie substancje można oddziaływać magnesem na spinacz, powodując jego przesunięcie?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

Wyciągnij wniosek, uzupełniając zdanie.

Siły magnetyczne działają na spinacz przez: ……………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

Zweryfikuj hipotezę.

 

Scenariusz lekcji przyrody w klasie V

 

Temat: Sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych

 

Cel ogólny: Rozdzielanie mieszanin

 

Cele szczegółowe – uczeń:

  • wie co to jest mieszanina,

  • zna metody rozdziału mieszanin jednorodnych i niejednorodnych

  • wymienia sposoby rozdziału mieszanin niejednorodnych (mechaniczne, filtracja, sedymentacja, dekantacja)

  • wyjaśnia  na czym polegają poszczególne sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych

  • sporządza mieszaninę niejednorodną i dokonuje  jej rozdziału na składniki wykorzystując sposoby mechaniczne, filtrację, sedymentację, dekantację

Metody:

  • oglądowe – pokaz

  • aktywizujące

  • praktycznego działania – doświadczenie

Formy:

  • grupowa

  • zbiorowa

  • indywidualna

 

Środki dydaktyczne:

Sprzęt i naczynia laboratoryjne:

  • rozdzielacz,

  • zlewki,

  • lejek,

  • szkiełko zegarkowe,

  • moździerz,

  •  

Substancje chemiczne:

  • olej,

  • woda,

  • sól kuchenna,

  • siarka,

  • opiłki żelaza,

  • cukier puder,

  •  

 

PRZEBIEG LEKCJI

Część I – wprowadzająca

  1. Nauczyciel po sprawdzeniu listy obecności przypomina, jakimi właściwościami charakteryzuje się dana substancja chemiczna, a następnie dzieli klasę na pięć zespołów. Każda grupa otrzymuje potrzebny sprzęt oraz odpowiednie substancje chemiczne:

Zespół 1: olej, woda, rozdzielacz, zlewka.

Zespół 2: siarka, opiłki żelaza, magnes, szkiełko zegarkowe, moździerz.

Zespół 3: sól kuchenna, woda, zlewka.

Zespół 4: piasek, woda, lejek, zlewka, sączek.

Zespół 5: cukier puder, woda, zlewka.

 

Część II – właściwa

  1. Podanie tematu i zadań lekcji

  2. Postawienie problemu: Czy uda się rozdzielić przykładowe mieszaniny?

  3. Hipoteza: Wszystkie mieszaniny można rozdzielić

  1. Nauczyciel rozdaje każdej grupie instrukcję, w której jest opisany sposób wykonania doświadczenia oraz informacja, w jaki sposób należy to doświadczenie opisać

  2. Na podstawie wykonanych doświadczeń uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dokonują podziału mieszanin

  1. Praca w zespołach – tworzenie i rozdzielanie mieszanin

  • opiłki żelaza z siarką

  • wody z piaskiem

  • woda z olejem

  • woda z cukrem pudrem

  • woda z solą kuchenna

  1. Prezentacja zespołów

 

Część III – podsumowująca

Uczniowie rozpoczynają  następującą zabawę:

Jeden uczeń podaje mieszaninę, z którą spotyka się w kuchni, wyznacza kolejnego ucznia, aby ten odpowiedział na pytanie: Jaki to typ mieszaniny i jak można ją rozdzielić na składniki? Jeżeli uczeń poda prawidłową odpowiedź, sam wymyśla nową mieszaninę i kieruje ją do następnego ucznia z klasy. Jeżeli udzieli niepoprawnej odpowiedzi, czeka na kolejne pytanie. Ma zadawane pytania tak długo, dopóki nie odpowie prawidłowo.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Zespół 1: Wymieszaj w zlewce wodę i olej. Co widzisz? Przelej mieszaninę do rozdzielacza, poczekaj dłuższą chwilę. Co widzisz? Podstaw pod rozdzielacz zlewkę, odkręć kranik.
Czy można rozdzielić tę mieszaninę na składniki wyjściowe?

 

Opisz doświadczenie w następujący sposób:

Zaproponuj problem badawczy.

Problem badawczy: …………………………………………….

 

Hipoteza.
Mieszaninę można rozdzielić.

 

Opisz, co zaobserwowałeś podczas mieszania substancji i jak można je rozdzielić.

Obserwacje: …………………………………………………………

 

Na podstawie obserwacji sformułuj wnioski.

Wnioski: ……………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy: ………………………………………….

 

Zespół 2: W moździerzu rozdrobnij siarkę. Wymieszaj ją na szkiełku zegarkowym z opiłkami żelaza. Co widzisz? Przyłóż magnes. Co zaobserwowałeś?

 

Zaproponuj problem badawczy.

Problem badawczy: ……………………………………………

 

Hipoteza.
Mieszaninę można rozdzielić.

 

Opisz doświadczenie w następujący sposób:

Opisz, co zaobserwowałeś podczas mieszania substancji i jak można je rozdzielić.

Obserwacje…………………………………………………………

 

Na podstawie obserwacji sformułuj wnioski.

Wnioski: ……………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy: ………………………………………….

 

Zespół 3: W zlewce wymieszaj sól kuchenną z wodą. Co widzisz? Zostaw mieszaninę
w ciepłym miejscu. Zastanów się, co zobaczysz po upływie kilku dni?

 

Opisz doświadczenie w następujący sposób:

Zaproponuj problem badawczy.

Problem badawczy: …………………………………………….

 

Hipoteza.
Mieszaninę można rozdzielić.

 

Opisz, co zaobserwowałeś podczas mieszania substancji i jak można je rozdzielić.

Obserwacje…………………………………………………………

 

Na podstawie obserwacji sformułuj wnioski.

Wnioski: ……………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy: ………………………………………….

 

Zespół 4: W zlewce wymieszaj piasek z wodą. Co widzisz? Na lejek nałóż sączek, umieść go nad drugim naczyniem i przelej przez lejek. Co zaobserwowałeś?

 

Opisz doświadczenie w następujący sposób:

Zaproponuj problem badawczy.

Problem badawczy: …………………………………………….

 

Hipoteza.
Mieszaninę można rozdzielić.

 

 

Opisz, co zaobserwowałeś podczas mieszania substancji i jak można je rozdzielić.

Obserwacje: …………………………………………………………

 

Na podstawie obserwacji sformułuj wnioski.

Wnioski: ……………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy: ………………………………………….

 

Zespół 5: Wymieszaj cukier puder  z wodą. Co widzisz? Odczekaj chwilę. W jaki sposób można rozdzielić mieszaninę na składniki?

 

Opisz doświadczenie w następujący sposób:

Zaproponuj problem badawczy.

Problem badawczy: …………………………………………….

 

Hipoteza.
Mieszaninę można rozdzielić.

 

Opisz, co zaobserwowałeś podczas mieszania substancji i jak można je rozdzielić.

Obserwacje: …………………………………………………………

 

 

 

Na podstawie obserwacji sformułuj wnioski.

Wnioski:……………………………………………………

 

Weryfikacja hipotezy: ………………………………………….

 

Literatura:

  • Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, WN, Warszawa 1987

  • Kałuża B., Reych A., Chemia – zbiór zadań, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej, Warszawa 2005

  • Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Chemia dla gimnazjum – część 2, Nowa Era, Warszawa 2000

  • „ Tajemnice przyrody” – podręcznik dla klasy piątej i szóstej szkoły podstawowej. Wydawnictwo Nowa Era